W znaczeniu heglowskim dialektyka była swoistym mechanizmem walki sprzecznych idei, będącym podstawowym motorem rozwoju świata i postępu historycznego. Mechanizm ten polegać miał na ciągłym i samoistnym procesie ścierania się sprzecznych idei wg tzw. praw dialektyki. Prawa te można w skrócie ująć w następujący schemat:

• każda teza (idea) ma zawsze swoje przeciwieństwo zwane antytezą,

• mimo, że przeciwne, tezy te można uzgodnić poprzez wygenerowanie tezy wyższego rzędu zwanej syntezą,

• dla syntezy można ponownie stworzyć jej antytezę i cały proces zaczyna się od początku.

Wedle Hegla, i logika, i dzieje świata.

Heglel opisał rozwój ducha obiektywnego, opierając też na niej metodę jego poznania, tj. rozumowanie idące od tezy do jej przeciwieństwa - antytezy, i tworzące z nich syntezę.

Do czołowych heglistow niemiegkich nalezeli:

Ph. K. Marheineke, J. Schulze, E. Gans, L. von Henning, H. G. Hotho, K. L. Michelet i F. Forster,

Czynnie działający uczniowie Hegla to: F. W. Carove, J. E. Erdmann, G. A. Gabler, K. F. Goschel, H. F. W. Hinrichs i K. Werder, B. Gans, J. K. Rosenkrantz i K. L. Michelet.

Polski heglizm o akcencie narodowym, częściowo mesjanistycznym, reprezentowali, oprócz Cieszkowskiego, B. F. Trentowski i K. Libelt; J. M. Hoene-Wroński, nawiązując do filozofii Kanta, zbudował system analogiczny do systemu Hegla, ujmujący rozwój dziejów aż do poł. XIX w. W sensie odtwórczym uprawiał heglizm J. Kremer.