Bohater bajki Przyjaciel kłamstwa Lukiana z Samosat (ok. 120-po 180), Eukrates, spotyka czarnoksiężnika, który potrafi zmieniać różne przedmioty w służących; Eukrates staje się jego domownikiem. Podsłuchawszy formułę magiczną swego pana, w czasie jego nieobecności zmienia kij od miotły w nosi wodę. Nie zna jednak zaklęcia odwołującego rozkaz przynoszenia wody; dlatego cały dom wkrótce tonie.

Uczeń czarnoksięski, nm. Der Zauberlehrling, ballada (1797) Goethego złożona z 14 strof, przemiennie 8- i 9-sylabowych, zaczerpnięta z Lukiana, ale ukazująca faustowską pokusę zawładnięcia przyrodą przez użycie groźnych i tajemniczych sił.

Uczeń czarnoksiężnika, fr. L 'Apprenti sorcier, poemat symfoniczny w formie scherza (1897) Paula Dukasa, napisany pod wpływem ballady Goethego.

Uczeń czarnoksiężnika szeroko rozpowszechniona w licznych wersjach w Europie środk. i wsch., również w Polsce, stara bajka wschodnia, prawdop. perska, występująca m.in. w Baśniach z 1001 nocy (zob. Tysiąc), o chłopcu oddanym na naukę do czarnoksiężnika.

Chłopiec, nauczywszy się zmieniać w dowolne zwierzęta, ucieka od mistrza, wraca do ojca i wzbogaca go, pozwalając się wielokrotnie sprzedawać jako wół, chart, koń, po czym, już jako człowiek, uciekając od nabywcy.

Wreszcie jednak czarnoksiężnik go dopada i obaj walczą z sobą, zmieniając się co chwila w inne zwierzę lub przedmiot. Gdy wreszcie mistrz zmienia się w koguta, uczeń przeobraża się w lisa i odgryza czarodziejowi głowę.

Jastrzębiec, powieść wielkopolska wierszowany wariant bajki (1855) pióra Aleksandra Grozy.

U nas w pułku gadano, jak szli na Francuza,

Że Bonapart czarował, no, tak i Suwarów

Czarował; tak i były czary przeciw czarów.

Raz w bitwie, gdzie podział się? szukać Bonaparta -

A on zmienił się w lisa, tak Suwarów w charta;

Tak Bonaparte znowu w kota się przerzuca,

Dalej drzeć pazurami, a Suwarów w kuca.

A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, 1,524-530; kapitan Ryków opowiada przy wieczerzy.