U źródeł poetyki średniowiecznej leży teocentryczny system estetyki, głoszący prymat wartości duchowych nad dobrami materialnymi. Ważniejsza jest kwestia literacka: temat, idea, problem, niż postać w jakiej jest przedstawiona. Wymagano od literatury zajmowania się doniosłymi problemami oraz zgodności idei z zasadami moralności i z prawdą.

1. Alegoria  Główna kategoria poetyki średniowiecznej. Jest to obrazowe przedstawienie abstrakcyjnych pojęć za pomocą umownych i skonwencjonalizowanych motywów (np. paw wyobraża pychę). Alegoria odwołuje się do wyobrażeń znanych odbiorcy, obecnych w tradycji kulturowej i religijnej. Jej treść jest jednoznaczna i nie podlega interpretacji (różni to alegorię od symbolu). Średniowieczna alegoria ma charakter przede wszystkim dydaktyczny, za pomocą konkretnego obrazu, często personifikacji, przedstawiano abstrakcyjne pojęcia filozoficzne, religijne, moralne (np. śmierć w Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią wyobrażona jako rozkładająca się kobieta).

2. Idealizacja  Idealizacja określonych elementów struktury dzieła literackiego wynikała z parenetyczno-dydaktycznych założeń kultury średniowiecza. Twórcom zależało na pokazywaniu sytuacji wzorcowych. Roland został obdarzony zespołem cech które w takim kupieniu w realnym życiu byłyby nie osiągalne.

Bohater średniowiecznego eposu rycerskiego charakteryzuje się nie tylko właściwościami ducha, ale także fizycznymi predyspozycjami wyróżniającymi go z wasali Karola Wielkiego. Jest najmężniejszy, najsilniejszy, najsprawniej i najskuteczniej włada bronią.  Podobnego skupienia cech dokonali także hagiografowie w ich legendach o świętych. Asceta uosabiał zespół cech, które były pożądana ze względu religijnej moralności i światopoglądu.

3. Kontrast  Kompozycja średniowiecznego utworu często jest oparta na kontraści, szcególnie postaci. Rolandowi przeciwstawiony jest zdrajca Ganelon, w Tristanie i Izoldzie pięknej bohaterce przeciwstawione są podstępne knowania jej ciemnowłosej imienniczki. Za pomocą kontrastu może także być ukazana kondycja bohatera i wybrana przez niego droga życia.

Bogaty, dobrze urodzony Aleksy staje się żebrakiem. Niekiedy metoda kontrastu pojawia się jako sposób przekazania tendencji autorskiej. W Skardze umierającego "13 poniżej, śmiertelnie chory bohater uświadamia sobie kontrast pomiędzy swym grzesznym życiem a wieczną chwała nieśmiertelności , jaką daje Bóg.