Paradygmat – dotyczy bezpośrednio przedmiotu danej nauki – „obszaru rzeczywistości”. Jest zbiorem ogólnych przesłanek, czyli zdań stanowiących podstawę wnioskowania o jakimś przedmiocie.

Paradygmat pedagogiczny – zbiór ogólnych założeń koniecznych do zdefiniowania edukacji, stanowiących punkt wyjścia badań nad nią oraz budowania jej teorii.

Pedagogika poruszając się na pograniczu nauk społecznych wyrasta z ich paradygmatów.

Edukacja jest jedną z postaci świata społecznego.

Paradygmaty nauk społecznych:

1) humanizm – zespół przesłanek nadających indywidualistyczne i subiektywistyczne znaczenie faktom występującym w życiu społecznym. Kultura jest przemocą narzucaną jednostkom. Krytycyzm każdej formy dominacji nad indywidualnością jednostki.

2) interpretatywizm – w jaki sposób jednostki ludzkie zyskują świadomość w ramach struktur społecznych. Zrozumienie subiektywnego doświadczenia ludzkiego. Odrzucenie porządku deterministycznego.

3) strukturalizm – istnieją obiektywne struktury, w których przebiega życie. Każda jednostka ma określone miejsce w strukturze społecznej i poddana jest działaniu sił, które kształtują jej los.

4) funkcjonalizm – świat społeczny jest bytem obiektywnym z gotowymi strukturami regulującymi życie jednostki. System kulturowy podporządkowuje sobie osobowość jednostek .