W nurcie koncepcji psychodynamicznych zakłada się, że:

- uzależnienia są wynikiem działania nieświadomych tendencji autodestrukcyjnych, które wiążą się z fiksacją na fazie oralnej lub analnej w roz­woju psychoseksualnym i są wyrazem tłumionego konfliktu między miłoś­cią i agresją;

- uzależnienia są wynikiem procesów fiksacji w okresie bardzo wczesnego rozwoju, tj. w okresie narcyzmu pierwotnego lub wtórnego i wiążą się z zaburzeniami rozwoju ego i poczucia tożsamości;

- uzależnienia są rezultatem ukształtowania się neurotycznej struktury oso­bowości, a zachowania uzależniające są formą ucieczki od napięć lub zastępczego zaspokajania potrzeb, które w inny sposób nie mogą być zaspokojone (co prawdopodobnie często ma miejsce w pracoholizmie, i uzależnieniach od nowoczesnych technologii informatycznych). Uzależnienia wyjaśnia się zarówno za pomocą klasycznych koncepcji psychoanalitycznych, jak też koncepcji relacji z obiektem.

Istnieje też wiele behawioralno-poznawczych propozycji wyjaśniających uzależnienia. Będą to teorie postulujące wyjaśnianie uzależnionych zachowań zarówno za pomocą warunkowania klasycznego (na co istnieje wiele badań nad zwierzętami), jak i warunkowania instrumentalnego. To reklama i wiedza o atmosferze spotkań np. w pubach powodują, że pojawia się antycypacja korzystnych somatycznych i emocjonalnych reakcji organizmu. Zostaje to zresztą sprawdzone przez eksperymentowanie w warunkach naturalnych (ćwiczenia warunkowania) i powoduje utrwalenie nawyków, co jest dodat­kowo wzmocnione znaczną nagrodą społeczną - byciem wśród rówieśników, zachowaniami łamiącymi normy itp. Instrumentalne odruchy warunkowe pojawiają się zgodnie z prawami warunkowania sprawczego i mogą dotyczyć wszystkich postaci uzależnień, także tych, które nie wiążą się z reakcjami wegetatywnymi.

Powstanie zachowań o cechach uzależnień może być także tłumaczone mechanizmami modelowania przez osoby znaczące (zwłaszcza rówieśników, rodziców, modeli współczesnej kultury informatycznej i pop itp.). Podczas modelowania dochodzi drogą identyfikacji do przejęcia oczekiwań odnośnie do pozytywnych efektów modelowanych zachowań - bycia modnym, silnym, duszą towarzystwa, akceptowanym itp. Jest to cały bogaty obszar badań nad znaczeniem społecznych wzorów picia, palenia, odchudzania się, zachowań seksualnych itp., jako ważnych czynników ryzyka uzależnień. Z tym wiążą się także różne formy nacisku społecznego, a niekiedy nawet przymusu i przemo­cy w grupach młodzieżowych.

Jak pisze Cierpiałkowska, subkultura alkoholowa ma - co można ująć szerzej jako subkultura młodzieżowa lub uzależnień - oparcie w normach ogólnych, które akceptują ryzykowne zacho­wania. Wykazano jednak także, iż kształtowanie przekonań i postaw wzglę­dem ryzyka uzależnienia (nadużywania alkoholu i palenia tytoniu) w środowi­sku rodzinnym przynosi wówczas niekorzystne rezultaty, gdy postawy rodzi­ców są zarówno skrajnie negatywne, jak i pozytywne względem ryzykownych zachowań. Modelowanie zachowań uznanych za ryzyko uzależnienia może także być przenoszone z rodzin generacyjnych na prokreacyjne, czyli przekro­czyć pokolenia rodzinne i stanowić problem kulturowej transmisji wzorów.