Uważa się, że osoby żyjące przez dłuższy czas w bliskich relacjach z człowiekiem uzależnionym wykazują wiele cech podobnych, gdyż są uzależnione od swoich partnerów, rodziców, dzieci itp. Cierpią z powodu licznych krytycznych wydarzeń, konieczności ciągłego kontrolowania al­koholika lub gracza. Skoncentrowani są na trosce o innych, pomijają własne potrzeby, tłumią emocje, niekiedy bardzo intensywną złość, ale też poczucie winy i lęku. Zjawisko współuzależnienia ujmowane jest różnie jako: l) choroba o nieznanej etiologii, 2) zaburzenie emocjonalne, które powstaje pod wpły­wem rozwoju uzależnienia u bliskiej osoby i jako 3) zaburzenie osobowości, które kształtuje się już w rodzinie pochodzenia i przenosi na późniejszy związek z osobą uzależnioną. Cermak uważa, iż partnerze osób uzależnionych już wcześniej wykazują nieprawidłowy rozwój osobowości na skutek patologicznych relacji z osobami znaczącymi, co powoduje powstanie u nich cech osobowości narcystycznej i osobowości z tendencjami do zaburzeń z pogranicza. Uważa się, że osoby te charakteryzują się:

• Poczuciem Ja, w którym istotne jest kontrolowanie siebie i innych jako warunek poczucia własnej wartości. Powoduje to zaburzoną ocenę siły woli i złudzenia, że można kontrolować otoczenie w tym także zachowanie nałogowe partnera lub dziecka. Wiąże się to z zaburzeniem stabilności samooceny, zatarciem granic Ja (żona czuje się odpowiedzialna za nawroty męża). Powstrzymanie nałogu u partnera staje się osobistym zadaniem. Towarzyszą temu liczne systemy zaprzeczeń i iluzja mocy „terapeutycz­nej". Cechą tych osób jest też niskie poczucie własnej wartości, a niepo­wodzenia w powstrzymaniu partnera od zachowań nałogowych powodują w efekcie głębokie poczucie bezwartościowości.

• Słabo określonymi granicami Ja i brakiem poczucia własnej tożsamości, odrębności i jasności potrzeb. Zaspokajają więc pozorne potrzeby, realizują cudze cele, odczuwają lęk przed wchłonięciem w bliskich relacjach z in­nymi lub przed odrzuceniem.

• Zaburzeniami rozwoju i funkcjonowania osobowości, co wyraża się zabu­rzeniami regulacji emocji, tłumieniem lub niekontrolowaniem własnych emocji, stanami depresyjnymi, czujnością, lękliwością, tendencjami kom-pulsywnymi, licznymi zaburzeniami psychosomatycznymi, utrwalonymi traumami z dzieciństwa.

Współuzależnienie jest objawowo podobne do objawów uzależnienia alkoholika, gracza, narkomana. Badania w tym zakresie dotyczą w szczegól­ności partnerów alkoholików i hazardowych graczy. W poniższej tabeli zestawiono objawy charakterystyczne dla alkoholika i koalkoholika. Wobec tej sytuacji jasne staje się, iż leczenie alkoholizmu jest skuteczne tylko wówczas, gdy podejmuje je zarówno osoba uzależniona, jak i jej partner, czy partnerka.

Cierpiałkowska ujmuje współuzależnienie szerzej i pisze, iż po­szukuje się zarówno biologicznych, jak i społeczno-psychologicznych uwa­runkowań tego zjawiska. Jedno jest pewne - zaburzenie pod postacią uzależ­nienia, jak żadne inne zaburzenie, przekracza parny patologii jednostkowej w sferze przyczyn, uwarunkowań, mechanizmów, konsekwencji, jak i lecze­nia.