Problem ten opracowano bardzo szczegółowo w odniesieniu do alkoholiz­mu i uzależnienia od gier hazardowych. Można w dynamice tych tak różnych form uzależnienia znaleźć wiele podobnych aspektów i dlatego omówimy je łącznie.

Fazy rozwoju alkoholizmu i zdrowienia opracował Glatt, a fazy rozwoju uzależnienia od gier hazardowych można znaleźć w pracy wydanej w ramach stowarzyszenia grup samopomocy Ano­nimowych Graczy.

Generalnie fazy te są podobne. Po wstępnym okazjonalnym i zabawowym eksperymentowaniu z alkoholem i grą dochodzi do fazy objawów, która jest związana z częstym piciem lub grą. Już wówczas pojawia się u alkoholików zwiększona tolerancja, potajemna gra i picie, poczucie winy, chęć zerwania z nawykiem (nałogiem), ale już zaczyna się zaprzeczanie i myślenie życze­niowe, że nie ma problemu i niemożność rozmawiania na ten temat w rodzi­nie, wśród bliskich. Faza krytyczna pojawia się wówczas, gdy silnie wzrasta głód alkoholu, narkotyku i zespół odstawienia. Wówczas uzależnienie utrwala się ze wszystkimi jego konsekwencjami negatywnymi i szkodami dla osoby uzależnionej i jej najbliższego otoczenia osób współuzależnionych. W przy­padku uzależnienia od substancji psychoaktywnych dochodzą szkody w po­staci chorób i psychodegradacji, choć ta obejmuje także inne formy uzależ­nienia. Gracze w okresie wielkiego przymusu narażają swoje rodziny na wielkie cierpienia, dochodzi u nich, zwłaszcza po wielkich przegranych, do kryzysu suicydalnego, podobnie zresztą u osób uzależnionych od gier i czarów komputerowych.

Na samym dnie zaburzeń zachowania i zmian w strukturze osobowości powstaje gotowość do szukania pomocy - zresztą wymuszona przez otoczenie, choćby w grupach Anonimowych Alkoholików lub grupach Anonimowych Graczy i w rodzinie. Dramat ludzi, którzy wpadają w pułapkę uzależnienia polega na tym, że z chwilą wejścia w fazę krytyczną i dalsze, niezwykle trudno uzyskać gotowość do zerwania z nałogiem, dopiero bardzo dramatyczne przeżycia i wyratowanie z sytuacji beznadziejnej stwarzają szansę na rzetelną potrzebę pomocy. Zanim jednak do tego dojdzie system iluzji, zaprzeczeń i lęk przed utratą narzędzia szczęścia i redukcji cierpień, jakim jest nałóg, znacznie utrudnia powstanie i podjęcie decyzji poddania się terapii. Gdy pomoc ta się pojawi we właściwym momencie i jest fachowa, tzn. prowadzi ją profesjonalny psychoterapeuta specjalizujący się w prob­lemach uzależnień, gdy dostępna jest terapia grupowa, grupy AA i od­działywania wobec osób współuzależnionych, wówczas istnieje szansa na rozpoczęcie procesu zdrowienia.

Proces ten musi się zacząć niestety bardzo trudnym okresem abstynencji. Zwłaszcza w odniesieniu do narkomanii jest to bardzo ciężki okres detoksykacji, podobnie zresztą jak u alkoholików, a nawet palaczy konieczna jest opieka medyczna i farmakologiczna. W uza­leżnionych czynnościach ważny jest dojrzały zamiar powstrzymania się od czynności i zmiany zachowania. Specjaliści twierdzą, że abstynencja zaczyna się w głowie od pytania: „Dlaczego warto zmienić zachowanie, na co warto je zamienić i dlaczego ja tego chcę". Wykazano, że im bardziej pozytywne są te cele, np. takie jak: „zachować rodzinę, odzyskać honor, odzyskać zaufanie do siebie i spokój wewnętrzny, cieszyć się życiem", tym większa jest szansa na wprowadzenie zamiaru w czyn. Dalej działają mechanizmy, które wykryto przy badaniu faz zamiany zachowań antyzdrowotnych na prozdrowotne. Warto tylko przypomnieć, że niezwykle istotna jest tu siła woli, (której niestety u osób uzależnionych na ogół nie ma), poczucie własnej skuteczności i na etapie wprowadzania zmian - stawianie sobie małych konkretnych celów.

Zawsze jednak istnieje w przypadku osób uzależnionych wysokie ryzyko nawrotu, związane z czynnikami społecznymi (nacisk śro­dowiska, grup alkoholowych, narkotykowych, grup towarzyskich, nadzwy­czajne sytuacje i uroczystości), doświadczenia stresu życiowego, uaktyw­nienie czynników intrapersonalnych typu popędowego itp. Ponieważ tych czynników ryzyka nie da się z życia wyeliminować, należy osobę, która podjęła terapię wyposażyć w specjalne kompetencje asertywne - odmawiania l rozwiązywania sytuacji pokusy i nacisku, oraz za pomocą specjalnych ćwiczeń i uczenia społecznego rozwijać poczucie własnej kompetencji w odniesieniu do zmiany zachowań, w szczególności do utrzymania abstynencji. W leczeniu i zdrowieniu osób uzależnionych bardzo ważną rolę odgrywają małżonkowie i członkowie rodziny, uważa się bowiem powszechnie, że uzależnieniom towarzyszy zjawisko współuzależnienia, dlatego też poświęcimy im nieco więcej uwagi.

W okresie zachowywania abstynencji zachodzi u osób uzależnionych powolne zdrowienie, które przebiega odmiennie w różnych typach uzależnienia. General­nie ważna jest terapia wglądowa w mechanizm i przyczyny zaburzeń, czemu towarzyszy intensywna praca emocjonalna, redefiniowanie celów i wartości życiowych i uczenie się nowych kompetencji oraz kształtowanie nowego stylu życia. Profesjonaliści uważają, że jest to nie kończący się proces stałego rozwoju.