Chociaż za pierwszą nowożytną powieść uważa się "Donkichota" Serwantesa, to jednak powieść jako odrębny gatunek epicki wykształciła się dopiero w XVIII na gruncie literatury angielskiej i francuskiej. Charakteryzuje ją dość swobodna kompozycja i rozbudowana fabuła, którą tworzą wątek główny i wątki poboczne. Od noweli różni się nie tylko wielowątkowością, ale też szeroko nakreślonym tłem historycznym, obyczajowym lub geograficznym.

Powieść "MIKOŁAJA DOŚWIADCZYŃSKIEGO PRZYPADKI" jest pierwszą polską powieścią nowożytną łączącą w sobie elementy powieści satyrycznoobyczajowej. Krasicki krytykuje sarmackie wychowanie młodzieży, płytkość zainteresowań ówczesnej szlachty, jej ciemnotę, nieuctwo, samowolę, pieniactwo, pijaństwo, pogoń za zagranicznymi nowinkami, okrucieństwo wobec służby i lenistwo umysłowe.

Krytykuje również stosunki społeczne i polityczne przedstawiając utopijny obraz społeczeństwa wyspy Nipu żyjącego według norm sprawiedliwości, pracowitego, oszczędnego, skromnego. Na przykładzie mędrca Xaoo przedstawiony jest ideał prawdziwego Polaka. Jest nim dobry gospodarz-ziemianin, opiekun wolnych chłopów, przykładny ojciec rodziny, gorliwy chrześcijanin, patriota zdolny do najwyższych poświęceń.