Ocena brak
Ochrona zwierząt bezkręgowych
Bezkręgowce - organizmy nie posiadające kostnego szkieletu -są pod względem liczby gatunków i liczby osobników największą grupą zwierząt na świecie. Szacuje się, ze istnieje ich od 10 do 80 milionów gatunków. Wciąż jednak niewiele o nich wiemy.
Ochrona wszystkich bezkręgowców świata jest zadaniem niezwykle trudnym, właściwie niewykonalnym i wiele tych zwierząt wyginie, zanim zostaną opisane i przebadane. Największym zagrożeniem jest zanik pierwotnych środowisk i naturalne zmiany zachodzące w ekosystemach. Na przykład katastrofalne zmniejszenie się powierzchni łąk i wrzosowisk w Anglii (o ponad 95%) spowodowało znaczny spadek liczebności łąkowych bezkręgowców.
Poprzez ochronę środowisk naturalnych, takich jak rafy koralowe i środowisk pólnaturalnych, takich jak współczesne lasy Europy, można ocalić wiele gatunków zwierząt bezkręgowych. Głównym problemem wiążącym się z ochroną bezkręgowców jest wielka liczba ich gatunków. Nie wiemy dokładnie, ile gatunków bezkręgowców żyje na Ziemi, a bez dokładnego poznania i opisania tych zwierząt, trudno zapewnić im ochronę. Prawdopodobnie jest ich tysiąc razy więcej niż gatunków kręgowców. Bezkręgowce to najczęściej zwierzęta o niewielkich rozmiarach, trudno je dostrzec i być może dlatego nie skupiają na sobie uwagi ludzi w takim stopniu jak słonie czy wielkie walenie.
Wśród zwierząt zagrożonych wyginęciem więcej jest gatunków bezkręgowców niż kręgowców. Jednak niewielu ludzi one interesują. W wielu przypadkach nie wiemy Jak one wyglądają, gdzie żyją. Niewielu zdaje sobie sprawę, że są one bardzo zróżnicowaną grupą zwierząt, które występują niemal wszędzie, zarówno na lądzie, jak i w wodzie.
Pospolite bezkręgowce
Nawet w naszej strefie klimatycznej żyje wiele pospolitych bezkręgowców. Na przykład w Wielkiej Brytanii sklasyfikowano do tej pory 25650 gatunków zwierząt bezkręgowych, a prawdopodobnie jest ich tam około 30000. Spośród nich 22450 gatunków to owady. Liczba ta nie obejmuje bezkręgowców morskich, takich jak pierwotniaki i wrotki, których liczebność nie była oceniana.
Uważa się, że na terenie Europy żyje około 100000 gatunków bezkręgowców. Ta liczba obejmuje gatunki słodkowodne i lądowe. Najliczeb-niejszymi grupami są nicienie (gromada Nematoda) i pajęczaki (gromada Arachnida). Chociaż toczą się spory, co do podziału systematycznego bezkręgowców, uważa się, że można wyróżnić od dziesięciu do 15 głównych grup, czyli typów, tych zwierząt. Najważniejsze z nich to Arthropoda (stawonogi), do których zalicza się na przykład raki, krewetki i pająki oraz Mollusca (mięczaki) obejmujący ślimaki, małże i głowonogi. Do tych dwóch typów zwierząt należy najwięcej objętych ochroną zagrożonych gatunków.
Do typu Arthropoda należy 75% wszystkich gatunków zwierząt świata. W jego obrębie najliczniejszymi gromadami są skorupiaki, pajęczaki i owady. Do tej pory opisano około jednego miliona gatunków owadów, a jedna czwarta z nich to chrząszcze. Działania na rzecz ochrony bezkręgowców skupiają się głównie na owadach. Pewne ich gatunki, głównie motyle i chrząszcze, to duże, piękne i efektownie wyglądające zwierzęta, dlatego przyrodnicy poświęcają im najwięcej uwagi.
Niesporczaki i mszywioły
Zagrożone wyginięciem są grupy mikroskopijnych bezkręgowców zwanych niesporczakami (Tardigrada) oraz mszywioły. Niesporczaki mają długość 0,5-1,2 mm (jeden gatunek ma wielkość zaledwie 0,001 mm) i żyją w wielkiej liczbie w różnych miejscach na lądzie, w wodach słodkich i w morzu. Na przykład na jednym metrze kwadratowym mchu w Walii naliczono 2,5 miliona niesporczaków, a w ściółce leśnej buczyny w Danii stwierdzono ich od 1000 do 12500 osobników na jednym metrze kwadratowym. Grupa ta pomimo wielkiej liczebności jest jednak słabo zbadana i wprowadzenie sensownych sposobów ochrony niesporczaków, zanim zostaną przeprowadzone szczegółowe badania nad ich wybiórczością środowiskową i sposobem życia jest bardzo trudne.
Mszywioły, do których zalicza się około 4000 gatunków, to jeszcze jedna grupa zwierząt, która wymaga dokładniejszego zbadania w celu stworzenia racjonalnego planu ochrony. Mszywioły prowadzą kolonijny tryb życia i występują głównie w płytkich wodach morskich. Do tej pory Nowa Zelandia jest jedynym krajem, który podjął próbę ochrony mszywiołów.
Ochrona
Potrzeba ochrony niektórych grup bezkręgowców, jak na przykład pierścienice (typ Annelida), może wydawać się przeciętnemu człowiekowi bezsensowana. Niektóre z nich zostały wymienione na tak zwanej Czerwonej Liście zagrożonych gatunków zwierząt. Czerwona Lista - publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) - jest spisem gatunków wymagających ochrony i obrony przed wyginięciem. W wydanej w 1996 roku liście IUCN umieszczono 1891 gatunków bezkręgowców (w tym i owadów), które muszą być objęte ochroną, gdyż liczebność ich populacji nieustannie się zmniejsza. Zwierzęta te są określane jako gatunki „bardzo zagrożone", „zagrożone", „narażone na wyginięcie". Niektóre z nich to gatunki „wymarłe" lub „wymarłe w stanie dzikim".
Status nadany każdemu gatunkowi przez umieszczenie go na Czerwonej Liście ułatwia pla-' nowanie działań na rzecz ochrony i czasami pociąga za sobą skutki prawne, szczególnie w tych krajach, gdzie dane zwierzę nie jest objęte ochroną.
Najskuteczniejszym sposobem ocalenia zwierząt bezkręgowych jest ochrona całych środowisk i ekosystemów. Dzięki temu można zachować całe zespoły fauny. W dodatku jest to sposób o wiele tańszy i efektywniejszy niż pracochłonne, kosztowne zabiegi mające na celu ochronę pojedynczych, wybranych gatunków. Inicjatywy o międzynarodowym znaczeniu, takie jak na przykład Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro w Brazylii w 1992 roku, miały niewielki wpływ na zachowanie biologicznej różnorodności. Uczestnicy Szczytu Ziemi w Kioto w Japonii w 1997 roku również bardziej skoncentrowali się na problemach związanych z emisją dwutlenku węgla niż na ochronie zespołów zwierząt i roślin.
Mięczaki lądowe
Mięczaki lądowe mają miękkie, nie podzielone na segmenty ciało i często posiadają muszle. Opisano około 24000 gatunków ślimaków lądowych (Gromada Gastropoda), które ucierpiały z powodu niszczenia środowiska naturalnego. Spośród nich ponad 800 to gatunki wymienione na Czerwonej Liście jako bardzo zagrożone, zagrożone lub zagrożone wyginięciem, 216 to gatunki wymarłe, a dziewięć to gatunki wymarłe w stanie dzikim.
Liczne mięczaki są gatunkami endemicznymi (żyją tylko na małych, odizolowanych obszarach, na przykład na wyspach). Ich byt jest szczególnie zagrożony z powodu rozwoju siedzib ludzkich. Gatunki endemiczne powstały na skutek izolacji środowiska, w którym żyją i braku naturalnych wrogów. Jest ich szczególnie dużo na wyspach.
Przykładowo na Madagaskarze, spośród 377 znanych gatunków lądowych mięczaków, 95% to gatunki endemiczne.
Na Nowej Zelandii, na niewielkiej powierzchni ściółki lasu deszczowego, można napotkać ponad 40 gatunków mięczaków. Na Hawajach także żyją unikalne okazy bezkręgowców, jednak we wszystkich tych miejscach i innych rejonach tropikalnych lub subtropikalnych powierzchnia lasów kurczy się w szybkim tempie, co zagraża przyszłości wielu gatunków zwierząt.
Tworzenie w tych rejonach świata parków narodowych pomaga zachować różnorodność biologiczną, jednak działania ekologów często zakrojone są na małą skalę. Szczególną ochroną otoczone są żyworodne drzewne ślimaki z rodzajów Partula i Samoana. Występowały one na wyspie Moorea na Wyspach Towarzystwa na Pacyfiku. Ich populacja zwiększyła się dzięki sukcesowi programu rozmnażania ślimaków w niewoli i obecnie naukowcy planują ich reintrodukcję.
Mięczaki znajdują się na liście gatunków chronionych w Stanach Zjednoczonych oraz krajach Europy, także w Polsce. Badania nad bezkręgowcami zostały rozpoczęte w 25 krajach po to, aby poznać rozmieszczenie mięczaków, a także innych grup bezkręgowców. Dzięki badaniom można również określić zmiany liczebności gatunków zagrożonych. We Francji pozyskiwanie ślimaków winniczków (Helixpomatia) podlega ścisłej kontroli, chociaż nie chroni się środowiska występowania tych zwierząt. Uważa się, że ślimak winniczek został sprowadzony do zachodniej Europy przez Rzymian i w niektórych miejscach jest tam dosyć liczny. Pomimo to na Czerwonej Liście jest wymieniany jako gatunek rzadki.
Pająki
Za gatunek rzadki uznano pięknego pająka poskocza krasnego (Eresus niger), którego samce mają charakterystyczne czarno-czerwone ubarwienie.
Przyczyną zagrożenia bytu wielu gatunków bezkręgowców jest, tak jak w przypadku poskocza krasnego, niewłaściwa gospodarka rolna. Ujemny wpływ na liczebność bezkręgowców ma także osuszanie terenów podmokłych. Na przykład w północnej Europie gatunkiem narażonym na wyginięcie stał się obecnie bagnik Dolomedes plantarius. Na pustyniach Meksyku są chwytane tarantule Euanthulus smithii. Pająki te są później sprzedawane do sklepów zoologicznych, jednak nie są podejmowane żadne skuteczne działania, by zahamować ten proceder. Spadek liczebności populacji tej tarantuli spowodował, że jest to gatunek określony jako zagrożony w mniejszym stopniu.
Skorupiaki wodne
Gromada stawonogów zwana skorupiakami obejmuje zwierzęta pokryte twardym pancerzem. Należą do niej homary, krewetki, kraby, raki i widło-nogi. Opisano do tej pory około 40000 gatunków skorupiaków, liczne podlegają ochronie. Ponad 400 skorupiaków to zwierzęta bardzo zagrożone, zagrożone lub narażone na wyginięcie - jedna trzecia z nich należy do rodziny dziesięcionogów.
Niektóre rzadkie gatunki krewetek potrafią przetrwać suszę letnią, kiedy zbiorniki, w których bytują, całkowicie wysychają. W Stanach Zjednoczonych i Meksyku występuje kilka gatunków krewetek, które są określane jako bardzo zagrożone.
Niektóre chronione gatunki raków żyją w jaskiniach i, tak jak inne bezkręgowce jaskiniowe, przebywają zawsze w ciemności. Wykształciły one ciekawe przystosowania do życia w jaskiniach. Kiedy temperatura, wilgotność i inne warunki środowiskowe w takich miejscach zostają zmienione przez człowieka, byt tych gatunków jest zagrożony. IUCN wylicza także pewną liczbę „zagrożonych zespołów fauny", obejmujących wszystkie gatunki fauny określonych miejsc, które powinny być wzięte w całości pod ochronę.
Do zagrożonych zespołów fauny należą na przykład bezkręgowce z jaskiń Cueva Los Chorros w Portoryko. Występująca w nich wilgoć stwarza idealne warunki do życia mięczakom wodnym i lądowym. Ponadto występują tam też jaskiniowe wije i karaczany, skorupiaki, mrówki oraz pajęczaki.
Obniżanie się poziomu wód oraz zanieczyszczenie rzek i jezior przyczyniło się do zmniejszenia liczebności populacji kilku gatunków europejskich raków. Rak szlachetny (Astacus astacus), zwany także rakiem rzecznym, byl dawniej na naszym kontynencie najliczniejszym gatunkiem raka. Obecnie jest on gatunkiem rzadkim. Przyczyną tego są między innymi wzrost zakwaszenia wód, nadmierne połowy i zwiększenie populacji raka pręgowanego. Rak szlachetny ma status gatunku zagrożonego wyginięciem.
Morskie rezerwaty przyrody
W morskich rezerwatach przyrody chroni się wiele gatunków zwierząt, w tym bezkręgowce przed nadmiernymi połowami i ujemnym wpływem zanieczyszczenia wód.
Do bezkręgowców chronionych w morskich rezerwatach przyrody należą między innymi ukwiały, rozgwiazdy, kraby i homary. Ochrona bezkręgowców morskich ma bardzo duże znaczenie dla rybołówstwa, gdyż zwierzęta te stanowią ważną część pokarmu ryb.
Rafy koralowe - twory powstałe z ciał miliardów bezkręgowców - bardzo często są obejmowane ochroną rezerwatową. Największą rafą koralową na świecie jest Wielka Rafa Koralowa u północno-wschodnich wybrzeży Australii. Tworzą ją kolonijne koralowce - korale i ukwiały. Organizmy te stały się zagrożone z powodu osadzania się na dnie morza namułów przynoszonych przez rzeki, szkodliwej działalności kolekcjonerów i wpływu przemysłu. Ekosystemy raf koralowych wymagają bowiem odpowiedniej ilości światła oraz ciepłej i czystej wody o dużym zasoleniu, aby mogły bez przeszkód istnieć.
Zbieranie korali
Do połowy dziewiętnastego wieku głównym miejscem pozyskiwania korali szlachetnych (Corallium sp.) były wybrzeża Morza Śródziemnego. Korale te mają piękną, czerwoną barwę i wykorzystywane są w jubilerstwie do wyrobu cennych ozdób. Obecnie zbieranie ich podlega surowym ograniczeniom, a w niektórych morskich rezerwatach jest nawet zakazane. W Japonii nad pozyskiwaniem tych korali ścisłą kontrolę sprawuje państwo. W krajach położonych w ciepłych rejonach Pacyfiku, Atlantyku i Oceanu Indyjskiego intratnym interesem jest sprzedaż turystom muszli mięczaków. W wyniku tego w szybkim tempie maleje liczebność takich zwierząt jak skrzydelnik olbrzymi (Strombus gigas) oraz przydacznica (Tridacna squamosa) i dlatego ich populacje muszą być chronione. U południowych wybrzeży Kalifornii, w rezerwacie w pobliżu wyspy Catalina, zakłada się specjalne hodowle ślimaka Haliońs rufescens, aby zaspokoić olbrzymi popyt wśród turystów na jego piękne muszle.