Ocena brak
Moskwa
Moskwa, stolica Rosji, z prawie 9 milionami mieszkańców, jest jedną z największych aglomeracji świata. Miasto to zapisało się trwale w annałach historii politycznej, wniosło tez wielki wkład do kultury europejskiej.
Moskwa położona jest niemal w samym środku Niziny Wschodnioeuropejskiej, w szerokiej i płytkiej dolinie rzeki o tej samej co miasto nazwie. Stolica Rosji jest ogromną aglomeracją zajmującą powierzchnię około 1000 kilometrów kwadratowych.
Większość moskwian to Rosjanie. Do najliczniejszych mniejszości należą Białorusini, Żydzi, Tatarzy i Ukraińcy. Liczba ludności miasta stale wzrasta, główną przyczyną tego zjawiska jest napływ ludzi z całego obszaru byłego ZSRR. Kiedy w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w mieście brakowało niewykwalifikowanych robotników, zakłady pracy otrzymały prawo meldowania ludzi spoza granic miasta, co miało zapewnić dopływ siły roboczej. Ludność przybywająca z prowincji zasiedlała hotele robotnicze zlokalizowane w wieżowcach porozrzucanych po całym mieście.
Historia.
Założone około 1147 roku miasto szybko stało się ważnym ośrodkiem handlowym, czemu sprzyjało położenie nad rzeką Moskwą i połączenie, przez Wołgę, z Morzem Bałtyckim i Kaspijskim.
Od XIII do XV wieku Moskwa znajdowała się pod kontrolą Tatarów, po wyparciu ich przez Iwana Groźnego stała się stolicą księstwa moskiewskiego, a później Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W 1712 roku car Piotr Wielki przeniósł stolicę Rosji do Petersburga, ale Moskwa pozostała ważnym centrum kulturalnym i gospodarczym. W XVIII i XIX wieku miasto doskonale prosperowało. Po rewolucji październikowej Moskwa odzyskała status stolicy.
W 1610 roku miasto zdobyły wojska polskie, osadzając na tronie pretendenta do władzy carskiej, Dymitra zwanego Samozwańcem, Okupacja trwała jednak zaledwie dwa lata, idea unii Rzeczpospolitej z Rosją upadła, wojska polskie opuściły Kreml. Od XVIII do XX wieku miastu tylko dwukrotnie zagrażał atak obcych wojsk. 7 września 1812 roku Napoleon Bonaparte na czele swej wielonarodowej armii pokonał wojska rosyjskie pod wsią Borodino nieopodal Moskwy. Co najmniej 44 tysiące Rosjan poległo, odniosło rany lub dostało się do niewoli, pozostali zostali zmuszeni do odwrotu. Droga na Moskwę stała otworem. Większość mieszkańców stolicy uciekła na wschód, a opustoszałe miasto podpalono. Napoleon zajął ocalały Kreml, ale w zgliszczach nie znalazł spodziewanych łupów i jedzenia, które miały podreperować stan i morale zmęczonej armii. Po miesiącu cesarz Francuzów podjął decyzję o odwrocie.
W czasie drugiej wojny światowej, nazywanej przez radzieckich historyków Wielką Wojną Ojczyźnianą, Niemcy oblegali Moskwę od października do grudnia 1941 roku, podchodząc na odległość 40 kilometrów od centrum miasta. Stolicę uratowały mroźna rosyjska zima i desperackie kontruderzenie Armii Czerwonej.
Supermocarstwo.
Znaczenie Moskwy jeszcze wzrosło pod rządami komunistów (1917-91). W tym czasie była nie tylko stolicą jednego z supermocarstw, ale i centrum całego Bloku Wschodniego oraz światowym ośrodkiem ruchu komunistycznego. Po upadku komunizmu Moskwa pozostała administracyjnym centrum Federacji Rosyjskiej i jedną z najważniejszych stolic świata.
Centrum i przedmieścia.
Moskwa zbudowana została na planie koncentrycznym. W samym centrum miasta znajduje się Kreml, czyli „twierdza", wokół niego zaś promieniście rozchodzą się kolejne dzielnice przecięte kolistymi obwodnicami śródmiejskimi.
Kreml wzniesiono na wzgórzu, tuż przy rzece. Otoczony jest on wysokim murem z czerwonej cegły. Tuż za murem znajduje się słynny Plac Czerwony i stojąca obok niego cerkiew Wasyla Błogosławionego. Wokół tego centrum rozciąga się część, zwana dawniej Biełyj Gorod, oddzielona od następnego kręgu pasem zielonych bulwarów przypominających nieco krakowskie Planty. W tej części miasta mieszczą się instytucje państwowe, biblioteki, teatry, hotele i domy towarowe. W miejscu dawnych murów otaczających Biełyj Gorod powstały zadrzewione place-bulwary, na których mają swe siedziby przedstawicielstwa zagraniczne. Obszar rozciągający się za bulwarami to typowe dzielnice śródmiejskie. Otacza je kolejna kolista arteria komunikacyjna, tzw. Sadowe Koło.
Od lat sześćdziesiątych Moskwa zaczęła się dynamicznie rozrastać. Dotychczasowe granice miasta, wyznaczone przez stare obwarowania, przesunięto o kilka kilometrów we wszystkich kierunkach, włączając w obręb miasta podmoskiewskie miejscowości - między innymi Tuszy no, Babuszkin, Pierowo, Lublino i Kuncewo. Na zyskanych w ten sposób terenach wybudowano wielkie osiedla mieszkaniowe - obecnie 90 procent mieszkańców Moskwy mieszka poza Sadowym Kołem.
Dzisiaj granice miasta wyznacza Moskiewska Obwodnica Autostradowa otaczająca centrum w odległości około 20 km.
Pierwsze wzmianki o Kremlu jako centrum miasta pochodzą z 1331 roku. W ciągu wielu wieków swojego istnienia Kreml był rezydencją kolejnych monarchów, patriarchów i siedzibą rządów. Twierdza zbudowana została na planie trójkąta
o powierzchni 36,4 hektara. W 1495 roku wokół Kremla wzniesiono mur o długości 2,25 kilometrów z 20 basztami, z których 19 zwieńczone jest strzelistymi hełmami.
Sobór Błagowieszczeński, świątynia carów, został zbudowany w latach 1484-89. W pałacu Granowitaja Pałata (wzniesionym w latach 1487-91) znajduje się wspaniała sala tronowa - jedyna pozostałość po Pałacu Wielkich Książąt.
Do najważniejszych budowli w obrębie murów Kremla należą: 81-metrowa dzwonnica Iwana III i trzy barokowe pałace - Tieremnoj (1635-36), w którym carowie przyjmowali gości i posłańców; Potiesznyj (1651-56), w którym działał pierwszy rosyjski teatr i ogromny Pałac Patriarchów (1642-56). Wśród innych ciekawych budowli Kremla warto wspomnieć o Arsenale (1702-36), neoklasy-cystycznym Pałacu Senatu (1776-87), Wielkim Pałacu Kremlowskim (1839-49) i Nowej Zbrojowni (1844-51). Obecnie w Wielkim Pałacu Kremlowskim znajduje się siedziba rosyjskiego zgromadzenia ustawodawczego - Dumy.
W XX wieku na Kremlu wzniesiono tylko dwa budynki: Prezydium Rady Naczelnej ZSRR (1932-34) i Pałac Zjazdów (1959-61).
Przez większą część panowania systemu komunistycznego kremlowskie sobory pełniły tylko funkcje muzealne, obecnie znowu otworzyły swe podwoje dla wiernych. Przez kilkadziesiąt lat Kreml był niedostępny dla osób postronnych, bramy Kremla otwarły się dla nich dopiero po śmierci Stalina w 1953 roku.
Przebudowa miasta.
Centralnym placem Moskwy jest przylegający do wschodniej ściany Kremla Plac Czerwony. Tutaj znajduje się słynne Mauzoleum Lenina, w którym przechowywane są zabalsamowane zwłoki przywódcy rewolucji.
Obecny wygląd Moskwy jest w dużej mierze wynikiem wielkiej przebudowy miasta w latach trzydziestych, pod rządami Stalina. W tym czasie wyburzono wiele zabytkowych budynków, w tym ponad połowę wszystkich moskiewskich świątyń. Z czasów stalinowskich pochodzą najbardziej charakterystyczne elementy panoramy miasta - siedem monumentalnych drapaczy chmur zbudowanych w stylu nazwanym „gotykiem Stalina". Największy z nich to gmach Uniwersytetu Moskiewskiego im. M. W. Łomonosowa w dzielnicy Lenino. Przykład podobnej szkoły architektonicznej mamy też w Polsce - Pałac Kultury i Nauki w Warszawie jest utrzymany w tym właśnie stylu.
Przemysł.
Moskwa jest największym ośrodkiem przemysłowym Rosji. Ponad 25 procent mieszkańców Moskwy (z czego ponad połowa to kobiety) zatrudnionych jest w przemyśle.
Obecnie struktura przemysłowa miasta bardzo szybko zmienia się. Stopniowo zakłady przemysłu ciężkiego, najbardziej uciążliwe dla środowiska, są przenoszone poza obręb miasta, do pasa przemysłowego ciągnącego się na wschód w kierunku miasta Gorki. Do najważniejszych gałęzi moskiewskiego przemysłu należą: przemysł maszynowy, elektryczny i włókienniczy. W mieście znajdują się też zakłady lotnicze i fabryka rowerów. Wielu moskwian pracuje w zakładach przemysłu spożywczego. Dobrze rozwinięty jest też przemysł chemiczny. Niegdyś zakłady chemiczne produkowały głównie barwniki dla przemysłu włókienniczego, obecnie jednak asortyment ich wyrobów znacznie się rozszerzył. Dziś w moskiewskich fabrykach chemicznych powstają między innymi syntetyczna guma, farby, kwasy, lakiery, tworzywa sztuczne, opony, farmaceutyki i kosmetyki. Prężny jest przemysł papierniczy i wydawniczy -Moskwa zajmuje w Rosji czołową pozycję pod względem ilości wydawanych tytułów książkowych i prasowych. Stolica Rosji słynie też z produkcji fortepianów i butów.
Powrót kapitalizmu.
Moskwa jest też największym ośrodkiem handlowym i centrum finansowym Rosji. Tutaj mieszczą się siedziby największych rosyjskich banków i towarzystw ubezpieczeniowych.
W czasach komunizmu i centralnie sterowanej gospodarki planowej wszystkie zakłady pracy były własnością państwa. Obecnie czyni się wysiłki, by je sprywatyzować; największe przedsiębiorstwa w mieście przekształca się w spółki akcyjne, mniejsze sprzedaje się w ramach przetargów albo bezpośrednio. W radzieckim systemie planowania stolica zajmowała uprzywilejowaną pozycję pod względem zaopatrzenia w dobra konsumpcyjne. W rezultacie takiej polityki w moskiewskich sklepach zawsze było dużo więcej towarów niż w sklepach na prowincji. Obecnie, po załamaniu się gospodarki nakazowo-rozdzielczej, Moskwa odczuwa negatywne konsekwencje tej polityki - dotychczasowi dostawcy, często z odległych regionów państwa, uniezależnili się i wolą sprzedawać swoje towary w najbliższej okolicy, a jeśli już trafiają one do Moskwy, to zwykle są znacznie droższe niż w miejscu wytworzenia.
Negatywne skutki transformacji ustrojowej dotknęły mieszkańców Moskwy na różne sposoby - chociaż w stolicy żyje się wygodniej niż w innych miastach, to jednak i tu systematycznie wzrasta bezrobocie, a niskie pensje, tak jak w całym kraju, pożera wysoka inflacja.
Transport.
Olbrzymia Rosja jest w dużym stopniu uzależniona od transportu kolejowego, a Moskwa jest największym w kraju węzłem kolejowym. Przez dziewięć moskiewskich dworców przewija się codziennie ponad dwa miliony pasażerów. Linie kolejowe promieniście rozchodzące się z Moskwy łączą ją z pozostałymi częściami byłego ZSRR. Najbardziej obciążone są linie prowadzące do Petersburga, Kijowa i obecnie elektryfikowana kolej Transsyberyjska wiodąca do położonego na wschodnich rubieżach Rosji Władywostoku.
Moskwa jest też wielkim węzłem żeglugi śródlądowej. Wprawdzie po rzece Moskwie mogą pływać tylko stosunkowo niewielkie jednostki, jednak po leżącym w pobliżu kanale łączącym Moskwę z Wołgą mogą już żeglować nawet największe statki oceaniczne. W mieście funkcjonują trzy wielkie porty towarowe i trzy pasażerskie obsługujące głównie połączenia lokalne.
Moskwa jest jednym z największych na świecie węzłów komunikacji lotniczej. Połączenia z odległymi regionami kraju i zagranicą zapewniają miastu cztery lotniska. Największe z nich, międzynarodowy port lotniczy Szeremietiewo 2, zostało wybudowane w 1979 roku, około 30 km na północny zachód od centrum miasta. Przez lotnisko przewija się około 15 tysięcy pasażerów dziennie. Szeremietiewo 1, Wnukowo, Bykowo i Domediedowo obsługują głównie połączenia krajowe.
Transport w obrębie miasta zapewnia rozbudowany i wydajny system komunikacji zbiorowej. Po Moskwie można się przemieszczać autobusami, tramwajami albo trolejbusami. Najszybciej jest jednak podróżować metrem. Moskiewskie metro, otwarte w 1935 roku, jest prawdziwym arcydziełem architektury. W sumie wszystkie linie metra mają około 200 kilometrów długości i 141 stacji. Stacje metra w centrum miasta są bogato zdobione; szczególnego uroku dodają im ciężkie żyrandole, witraże w stylu art deco i liczne posągi. Z moskiewskiego metra korzysta każdego dnia około 8 milionów ludzi.
Moskwa jest zarówno stolicą państwa, jak i obwodu moskiewskiego. Siedzibą rządu centralnego jest Kreml, gmachy niektórych ministerstw znajdują się jednak poza jego murami. Ministerstwo Spraw Zagranicznych mieści się w stalinowskim wieżowcu na obrzeżach śródmieścia. Kilka innych urzędów centralnych znajduje się w wysokościowcach przy Prospekcie Kalinina. Aż do końca lat osiemdziesiątych stolicą faktycznie rządzili urzędnicy z miejskiego komitetu partyjnego. Dopiero po upadku komunizmu, w 1991 roku, mieszkańcy wybrali w wolnych wyborach mera. W tym samym czasie w Moskwie przeprowadzono reformę administracyjną. Obecnie miasto podzielone jest na 10 okręgów. Każdym z okręgów zarządza wyznaczony przez mera prefekt. Okręgi dzielą się na rejony, w sumie jest ich w Moskwie 134.
Nauka i sztuka.
W Moskwie działa ponad 60 teatrów, 100 muzeów oraz 77 uczelni wyższych, na których studiuje ponad 1,5 miliona studentów.
Do najbardziej znanych moskiewskich teatrów należy Teatr Artystyczny (MChAT) założony w 1898 roku przez W. I. Niemirowicza-Danczenkę i K. S. Stanisławskiego - aktora i reżysera, który stworzył znaną na całym świecie metodę gry aktorskiej. MChAT miał wystawiać nowe, śmiałe formy sceniczne, przede wszystkim zaangażowane społecznie i politycznie sztuki Antoniego Czechowa i Lwa Tołstoja, jak również satyry i komedie.
Inne bardziej znane moskiewskie teatry to: Teatr Wielki (opera i balet założone w 1776 roku), Teatr na Tagance (1964), Teatr Kukiełkowy S. W. Obrazcowa (1931) oraz Teatr im. J. B. Wachtangowa.
Moskwa jest również siedzibą Rosyjskiej Akademii Nauk, ponad tysiąca instytutów naukowo-badawczych oraz 77 szkół wyższych. Największą uczelnią kraju jest założony w 1775 roku Uniwersytet im. M. W. Łomonosowa. W drugiej połowie dziewiętnastego wieku uniwersytet uważany był za najważniejszy ośrodek badań naukowych w całej Rosji, zwłaszcza w takich dziedzinach jak matematyka, fizyka, chemia, mechanika i astronomia. Studiowało tu wielu sławnych ludzi - Antoni Czechow, Iwan Turgieniew, Michaił Gorbaczow i wie-u, wielu innych. Studentów przyciąga również Moskiewskie Konserwatorium im. P. I. Czajkowskiego oraz Moskiewska Wyższa Szkoła Techniczna im. Baumana.
W mieście znajduje się ponad 4000 bibliotek z Rosyjską Biblioteką Państwową (1928-40) posiadającą w swych zbiorach największą w kraju, liczącą około 40 milionów tomów, kolekcję książek i manuskryptów.
Spośród licznych muzeów na szczególne wyróżnienie zasługuje Galeria Tretiakowska z zabytkową fasadą, w której znajdują się bogate zbiory sztuki rosyjskiej i radzieckiej.
Surowy klimat.
Moskwa znajduje się w strefie klimatu kontynentalnego, dlatego lata są tu gorące i wilgotne, a zimy długie i mroźne. Gdyby nie wpływ nieco cieplejszych mas powietrza znad Atlantyku, zimy w Moskwie byłyby jeszcze surowsze. Średnia temperatura lipca, najcieplejszego miesiąca w roku, wynosi 18°C. Gorący bywa też sierpień - najwyższą w Moskwie temperaturę (37°C) zanotowano właśnie w tym miesiącu.
Od początku listopada do połowy kwietnia Moskwa jest zwykle przysypana śniegiem. Średnia temperatura stycznia wynosi -10°C, choć zimne, arktyczne powietrze obniżają czasem aż do -42°C.
Wiosna i jesień trwają w Moskwie krótko, właściwie niespełna miesiąc; w kwietniu temperatura bardzo szybko rośnie, a w październiku gwałtownie spada.