Ocena brak
KSIĄŻĘ NIEZŁOMNY. (Z Calderona de la Barca). Tragedia we trzech aktach
KSIĄŻĘ NIEZŁOMNY. (Z Calderona de la Barca). Tragedia we trzech aktach, przekład J. Słowackiego dramatu P. Calderona El principe constante (1629), ukończ, w grudniu 1843, wyd. 1844 w Paryżu, wyst. 17 X 1874 w Krakowie. Tematem utworu są losy port. infanta Don Fernanda, zm. w niewoli 1443, ponieważ nie został spełniony warunek jego uwolnienia — oddanie Maurom Ceuty; Calderon przyjął niezgodną z historią wersję pośm. legendy „św. infanta", każąc mu samemu odrzucić wydanie chrześc. miasta muzułmanom jako cenę własnej wolności.
Powstały w okresie kształtowania się systemu genezyjskie-go, miał być K.n. - wg autointerpretacji poety w liście do matki z lutego 1845 - rodzajem ewangelicznej opowieści o „niezłom-ności", tj. o duchowej królewskości człowieka, o panowaniu ducha nad ciałem, o ofierze złożonej z siebie w imię zbiorowości i wiary oraz o krańcowej wierności własnej prawdzie, toteż przekład dokonuje znamiennej transpozycji postaci tyt,, potęgując jej uduchowienie, szlachetność i pokorę; wprowadzenie typowych dla tego etapu twórczości poety pojęć, zwrotów i obrazów (np. „prawa ducha przeciwko prawom ciał", „girlanda duchów") zmienia również świadomość bohatera, czyniąc z niego ideał człowieka „nowej epoki", jednego z pracowników „Sprawy Bożej". Łączy on i realizuje postawy, których konfiguracje charakteryzują bohaterów Słowackiego lat 1842-49: postawę „nowego duchem" - człowieka przeciwstawionego zbiorowości, samotnego w swoim widzeniu duchowego porządku świata i działaniu zgodnie z tym porządkiem; postawę „rycerza Bożego" - walczącego o realizację istotnych, duchowych wartości (tu przez świadomy wybór cierpienia jako czynu); postawę „bolesnego ciałem" męczennika - poddanego przez innych próbie, która dla niego jest zdobywaniem poznania i doskonaleniem się przez cierpienie. Świętość Fernanda ma charakter szczególny, nieortodoksyjny, jego pokora łączy się bowiem z dumnym poczuciem własnej misji; dobrowolna degradacja do żebrzącego o litość, umierającego z nędzy niewolnika to w rzeczywistości konsekwentne kreowanie przez niego własnego męczeństwa i prawdziwej królewskości ducha. Całkowite oddanie się sprawom ducha, totalna rezygnacja, przez wejście do społeczności niewolników, z ludzkiej jednostko wości i odrębności staje się-paradoksalnie - odnalezieniem nowej indywidualności, potwierdzeniem i apoteozą człowieczeństwa. W ten sposób K.n. realizuje nowy typ indywidualizmu romant., po kryzysie, którego zapisem był Beniowski. Kreacja bohatera, a także rozbudowywanie obrazów, rodzaj „wariacji giętkich i urozmaiconych na temat oryginału" (J. Kleiner), opartych na ciągach skojarzeń malarskich, muz. i uczuciowych czynią z dramatu romantyczną parafrazę barokowego pierwowzoru. Don Fernand zalicza się do słynnych ról B. Ładnowskiego, M. Tarasiewicza, a zwł. J. Osterwy; w historii pol. teatru zapisały się inscenizacje Osterwy z 1926-27 i J. Grotowskiego 1965.
Wyd. kryt. J. Kleiner w: Dzieła wszystkie, t. 7, wyd. 2 Wr. 1956.
M. SZYJKOWSKI Słowacki a Calderon, „Bibl. Warsz." 19051.3; T. PEIPER „K.n."na placu, w: Tędy, W. 1930 (prwdr. 1926); J. KLEINER Juliusz Słowacki, t. 4 cz. 1, W. 1927 (tu szczegółowe zestawienie z oryginałem).
Małgorzata Nesteruk