Jezioro to naturalny śródlądowy zbiornik wody tworzący się w zagłę­bieniach terenu. Z uwagi na różny sposób powstawania zagłębień, w któ­rych mogą gromadzić się wody, wyróżniamy następujące typy jezior:

tektoniczne - wypełniające zagłębienia powstałe w wyniku ruchów skoru­py ziemskiej, tj. rowy i zapadliska tektoniczne. Jeziora tego typu są bardzo głębokie, często maj ą wydłużony kształt i strome stoki, np. Bajkał, Malawi, Tanganika, Wiktorii, Morze Martwe.

wulkaniczne - powstające w kraterach wygasłych wulkanów lub w zagłę­bieniach pól lawowych. Jeziora wulkaniczne mają niewielką po­wierzchnię, często okrągły kształt i dość dużą głębokość. Jezio­rami tego typu są: Albano koło Rzymu, Crater Lakę w USA, My-vatn na Islandii oraz liczne jeziora na Jawie.

polodowcowe - w zagłębieniach terenu utworzonych w wyniku rzeźbotwór-czej działalności lodowców górskich i lądolodów (patrz: Egzoge-niczne procesy rzeźbotwórcze, rozdz. 10, rozdz. 11). Ze względu na różny sposób powstawania zagłębień wśród jezior polodow-cowych wyróżniamy jeziora:

• cyrkowe (karowe) - niewielkie, głębokie jeziora o kolistym kształ­cie, zajmujące dno cyrku lodowcowego (dawne pola firnowe), np. Czarny Staw Gąsienicowy w Tatrach;

• rynnowe - długie, wąskie jeziora o stromych brzegach i licznych przegłębieniach w dnie, powstające w rynnach wyżłobionych przez wody podlodowcowe, np. Gopło Wigry, Jeziorak, Drawsko;

• morenowe - duże, płytkie jeziora o różnych kształtach, powstające w wyniku zatamowania odpływu wody przez osady morenowe, np. Śniardwy, Mamry, Roś;

• wytopiskowe (oczka) - małe, okrągłe lub owalne jeziora o głę­bokości kilku metrów, powstałe w wyniku wytapiania się brył martwego lodu zalegających w osadach polodowcowych.

przybrzeżne - powstające w wyniku odcięcia zatoki od otwartego morza przez mierzeję. Są to jeziora stosunkowo duże, płytkie, często o zabagnionych brzegach, np. Gardno, Łebsko, Jamno.

reliktowe - będące pozostałością dawnego morza lub większego jeziora oraz jeziora oddzielone od morza na skutek ruchów tektonicznych albo obniżenia poziomu wody. Jeziorami reliktowymi są: Morze Kaspijskie, J. Aralskie.

krasowe - powstające na skutek zapadania się stropów jaskiń krasowych lub w innych zagłębieniach krasowych (patrz: Egzogeniczne pro­cesy rzeźbotwórcze, rozdz. 2). Jeziora tego typu występuj ą na ob­szarach zbudowanych ze skał wapiennych lub gipsowych, np. w Chorwacji i na Polesiu Lubelskim.

deltowe - tworzące się w płytkich obniżeniach między licznymi odgałęzienia­mi rzecznymi na obszarze delty. Jeziora deltowe są płytkie i mają bagniste brzegi, np. Drużno.

starorzecza (rzeczne) - są fragmentem dawnego zakola rzeki odciętego od obecnego koryta, mają kształt wydłużony, sierpowaty, są wąskie i płytkie.

wydmowe (eoliczne) - tworzą się w zagłębieniach międzywydmowych powstałych na skutek wywiewania piasku. Jeziora wydmowe są niewielkie, płytkie i okresowo wysychają.

osuwiskowe - powstające w wyniku zatamowania odpływu wody przez osuwisko (patrz: Egzogeniczne procesy rzeźbotwórcze, rozdz. 3) lub obrywy skalne, np. jeż. Duszatyńskie w Bieszczadach.

kosmiczne - tworzące się w kraterach meteorytowych. Okrągłe i stosunkowo

płytkie jeziora, np. Clearwater West w Kanadzie.

poligenetyczne (o złożonej genezie) - np. jeziora tektoniczno-polodowcowe (wielkie jeziora w Ameryce Północnej), tektoniczno-eoliczne, np. Czad.

sztuczne (antropogeniczne) - utworzone przez człowieka, najczęściej w wy­niku przegrodzenia rzeki zaporą.

Woda zgromadzona w jeziorach pochodzi z opadów, zasobów wód podziemnych oraz rzek uchodzących do jezior. Jeśli jezioro położone jest na obszarach o klimacie suchym i gorącym i jest jeziorem bezodpływo­wym, woda może ulec zasoleniu, np. Jezioro Aralskie, Morze Martwe (zasole­nie do 23%). W suchym i gorącym klimacie może również dochodzić do intensywnego wysychania, przez co okresowo zmniejsza się powierzchnia jeziora, np. Czad z 26 tyś. km2 do 7 tyś. km2 czy Eyre z 15 tyś. km2 do 0.

W skali czasu geologicznego jeziora są formami krótkotrwałymi. Wraz z rozwojem w nich życia organicznego ulegaj ą zarastaniu i wypełnianiu mi­sy jeziornej szczątkami organizmów oraz osadami mineralnymi (nano­szonymi przez rzeki uchodzące do jeziora). Proces ten prowadzi do wypły-cenia i w konsekwencji zaniku jeziora. W zależności od stopnia zarastania zmienia się temperatura wody, jej skład chemiczny i możliwości napowie­trzania. W zależności od tych warunków wyróżniamy jeziora:

oligotroficzne - z wodami bogatymi w tlen, o niebieskiej lub zielonkawej barwie i dużej przejrzystości (do 10 m). Są to jeziora głębokie o piaszczystym lub żwirowym dnie. Ze względu na małą ilość substancji odżywczych flora i fauna jezior oligotroficznych jest uboga.

eutroficzne - w których wody powierzchniowe są bogate w tlen i substancje odżywcze, natomiast w warstwach przydennych tlenu jest niewiele. Wody tych jezior mają barwę zielonkawą lub żółtozielonkawą i przezroczystość do 3 m. Ze względu na korzystne warunki do rozwoju życia organicznego flora i fauna jest obfita. Intensywnie rozwijają się procesy gnilne, jezioro zarasta od dna, które staje się muliste i od brzegów.

dystroficzne - o wodach ubogich w tlen i substancje odżywcze. Kolor wody jest brunatny, co wynika z daleko posuniętego rozkładu szczątków organicznych. Mała jest również przezroczystość wód - dochodzi do l m. Jezioro zarasta od góry. Często sąsiaduj ą z nim torfowiska, które w przeszłości stanowiły część jeziora.

Proces zaniku jezior położonych w klimacie wilgotnym prowadzi stop­niowo do powstawania bagien i torfowisk. Natomiast w klimacie gorącym i suchym, po odparowaniu wody, jeziora przekształcają się w solniska. Do zaniku jezior może dochodzić również przez zasypywanie materiałem nie­sionym przez rzeki, np. obliczono, że Jezioro Bodeńskie zostanie zasypane w ciągu 25 000 lat. Największymi jeziorami na świecie są: Morze Kaspijskie o powierzchni 371 tyś. km2, Górne - 82 tyś. km2, Wiktorii - 68 tyś. km2. Natomiast naj­większe głębokości występują w jeziorach: Bąjkał - 1620 m, Tanganika - 1463 m i Kaspijskim - 1025 m.