Do końca lat 80. w wielu krajach świata obowiązy­wał ustrój komunistyczny. Partie komunistyczne niepodzielnie rządziły w Związku Radzieckim, składającym się z 15 republik, w ośmiu krajach Europy Wschodniej, w części krajów azjatyckich, w tym w Chinach, a w Ameryce - na Kubie. W wy­niku rewolucyjnych zmian, które zaszły pod koniec lat osiemdziesiątych, rządy komunistyczne straci­ły władzę w większości tych państw.
Wraz z końcem ery komunizmu Związek Ra­dziecki rozpadł się. Trzy tzw. republiki nadbał­tyckie - Litwa, Łotwa i Estonia - zostały niepodleg­łymi państwami demokratycznymi. Pozostałe 12 republik ogłosiło niepodległość, choć utrzymały one związki między sobą poprzez utworzenie kon­federacji (luźnego związku państw) pod nazwą Wspólnota Niepodległych Państw (WNP). Obecnie rola Wspólnoty maleje, choć należące do niej pań­stwa wciąż pozostają pod silnym wpływem Rosji.
Nawet w wielu z tych krajów, w których utrzy­mał się system komunistyczny, z Chinami na czele, nastąpiły zmiany w systemie gospodarczym. Wprowadzono pewne mechanizmy gospodarki wolno­rynkowej, zachowując własność państwową naj­większych przedsiębiorstw. Jednakże było to wszystko, na co mogli zgodzić się komunistyczni przywódcy Chin. Gdy w roku 1989 studenci rozpo­częli demonstracje, żądając demokratyzacji życia politycznego, armia chińska otrzymała rozkaz uży­cia siły i aresztowania czołowych dysydentów.
Rządy komunistyczne odrzucały zachodni mo­del demokracji i wolności. Główną cechą systemu rządów w krajach komunistycznych było istnienie tylko jednej partii rządzącej (ewentualnie z kil­koma partiami satelitarnymi, jak w Polsce). W rze­czywistości partia nie reprezentowała interesów narodu, ani nawet jakiegoś masowego ruchu. Była ona praktycznie organizacją oligarchiczną, której członkowie dbali głównie o własne interesy.
Rządy w byłych państwach komunistycznych można określić jako dyktaturę jednej partii. W kra­jach tych usiłowano wprowadzać uniformizację życia społecznego, zabraniając działania organi­zacjom opozycyjnym. W praktyce w niektórych państwach różne grupy społeczne, jak na przykład rolnicy czy robotnicy wielkich zakładów produk­cyjnych, potrafili czasem, choć wielkim kosztem, osiągnąć poprawę warunków pracy czy życia. W Polsce, gdzie nielegalna opozycja była szczególnie silna, zdołano nawet, na krótki czas, zor­ganizować silny niezależny związek zawodowy „Solidarność". Trwały także ciągle walki różnych frakcji w samej partii. Do pewnego stopnia nawet w systemie jednopartyjnym obywatele mogli, choć nie w otwarty sposób i często nieskutecznie, zgła­szać swoje żądania wobec władzy.