CECHY NURTU:

• system prawowierny (filozofia zgodna z dogmatami), konserwatywny (wierność tradycji – Augustyn i jego platonizm z elementami mistyki i scholastyki), ale zmieniony trochę przez pisma Arystotelesa, stoików, neoplatończyków ; rozwinięty przez „starą szkołę franciszkańską”, najznakomitszy przedstawiciel – św. Bonawentura

• poprzednicy: św. Augustyn (platonizm), św. Anzelm (scholastyka), wiktorianie (mistyka), nowe pisma Arystotelesa, stoików, neoplatończyków

ROZWÓJ:

• Wilhelm z Owernii (początek) – biskup Paryża, przeciwny doktrynom arystotelików arabskich (wieczność materii, konieczność stworzenia, pośredniość stworzenia, brak Opatrzności), wierny tradycji scholastycznej (zasady poznania dzięki oświeceniu boskiemu, bezpośrednie poznanie duszy, pojęcia dzięki odrębnej władzy umysłu)

• Aleksander z Hales (wprowadzenie do zakonu braci mniejszych i do uniwersytetu paryskiego) – profesor paryski, franciszkanin, pierwszy wybitny uczony tego zakonu; akceptował wiele nowych doktryn Arystotelesa, nie chcąc się wyrzekać starych (dowody na istnienie Boga metodami Augustyna i Arystotelesa; w teorii poznania rola pośrednictwa bożego, ale też doświadczenia i abstrakcji; rozum czynny interpretowany po augustyńsku jako światło udzielone od Boga; forma i materia jako składniki przedmiotów niecielesnych, pojęcie materii duchowej)

• Robert Grosseteste (Oksford – uzupełnienie o filozofię przyrody),

• Bonawentura (wyrażenie pełnej formuły),

• uczniowie (rozszerzanie w dziedzinie teorii poznania i obrona przed tomizmem)

SZKOŁA:

1. współcześni Bonawenturze - augustynizm: Jan z La Rochelle (XIII n.e.) – Francja; Adam z Marsh – Anglia

2. następcy Bonawentury – analizy epistemologiczne łączone z augustyńską metafizyką, iluminizm i egzemplaryzm: Jan Peckham – Anglia (XIII n.e.), Mateusz z Aquasparta (XIII/ XIV n.e.) – Rzym, Wilhelm z la Mare – Anglia (XIII n.e.),

3. Wilhelm z Ware, Roger z Marston, Ryszard z Middletown, Piotr Olivi – utalentowani, samodzielni myśliciele,

4. grupa wśród franciszkanów oxfordzkich - nauki empiryczne i matematyczne: Roger Bacon

5. modyfikacja doktryn: Duns Szkot (XIV n.e.)

BONAWENTURA (1221 – 1274 N.E., św. Jan Fidanza)

• Bonawentura – przezwisko nadane mu przez św. Franciszka z Asyżu

• Włoch, franciszkanin, studia w Paryżu, uczeń Aleksandra z Hales, stał na czele zakonu (biskup i kardynał), zaprzyjaźniony ze św. Tomaszek z Akwinu,

• znawca Arystotelesa (ale nie zgadzał się z jego nauką), tradycjonalista (nie tworzył nowych poglądów, lecz chciał zachować stare), wszechstronny umysł (scholastyk i mistyk, teolog i filozof) z naciskiem na teologię

• dzieła – scholastyczne i mistyczne (tytuły łacińskie)

FILOZOFIA

TEORIA POZNANIA – połączenie arystotelizmu z augustynizmem (abstrakcji z iluminacją, racjonalizmu z mistycyzmem)

Przebieg poznania (empiryczny) – od postrzeżeń, przez abstrakcyjne ujmowanie tego, co w postrzeżeniach zawarte, do znalezienia pojęć, ich abstrahowanie i oczyszczanie, do najogólnejszych prawd -> empiryzm

Pewność poznania – umysł posiada wrodzoną zdolność odróżniania prawdy od fałszu, posiada znajomość niezmiennych i wiecznych reguł prawdy, co pozwala na wydanie sądów o wynikach poznania empirycznego -> zdolności wrodzone. Źródło poznania – prawdy wieczne i niezmienne są w Bogu (w umyśle bożym istnieją wieczne, idealne wzory) i zna je tylko ten, kogo Bóg oświeci, to jest warunek poznania -> supranaturalizm

Poznanie Boga – wymaga łaski; przebiega na szczeblach – poznanie dzieł bożych (zmysły + rozum), obraz w duszy (prawdy wrodzone), wprost (stany mistyczne)

Stopnie poznania: umysł przyrodzony, podniesiony przez wiarę, pouczony przez Pismo, natchniony przez kontemplację, objaśniony przez proroctwa, pogrążony w zachwycie -> na najwyższych szczeblach następuje jednoczenie się z Bogiem

Drogi duszy: wyzwolenie ze zła, wewnętrzne oświecenie, zjednoczenie z Bogiem (przez poznanie – patrz wyżej)

Podsumowanie: źródłem poznania jest Bóg, pewność poznania zapewniają dane od Boga wybranym prawdy wrodzone, a materiałem do weryfikacji jest poznanie zmysłowe i racjonalne; poznanie Boga możliwe jest tylko w stanach mistycznych -> łączenie naturalizmu starożytnych z symbolizmem średniowiecza (aprioryzm i empiryzm, mistycyzm i racjonalizm)

Nauka o Bogu i o świecie -> poznanie bezpośrednie, hilemorfizm, metafizyka światła, racje zarodkowe

Boga znamy bezpośrednio – przez pojęcia, które znajdują się w naszym umyśle, jego istnienie nie wymaga dowodu (wystarczy fakt, iż mamy pojęcie Boga – podobnie twierdzili Augustyn, Anzelm) -> teoria bezpośredniego pozytywnego poznania (cechy Boga zgodne z tradycją)

Świat poznajemy dzięki Bogu, który daje nam pojęcia bytu pierwotnego, umożliwiające zrozumienie bytu ograniczonego, poznawalnego zmysłami i rozumem.

w jednej rzeczy istnieje wiele form; materia znajduje się również w duszach, inna niż w ciele -> hilemorfizm

siłą działającą powszechnie w materii, powszechną formą, jest światło; poza nim istnieją formy swoiste, decydujące o odrębności gatunku (na zasadzie analogii do światła – subtelne, bezcielesne – tłumaczono działanie rozumu czynnego, Boga) -> metafizyka światła

przyczyny rozwoju leżą w samych ciałach, każde ciało ma swój zarodek (stoicy), swoistą formę, natury nadprzyrodzonej, które zostają zaszczepione w ciałach przez Boga -> teoria „racji zarodkowych”

ISTOTA AUGUSTYNIZMU XIII n.e.: nieskończona przewaga Boga nad stworzeniem, duszy nad ciałem (Boga i duszę znamy lepiej niż świat materialny i swoje ciało), połączenie iluminizmu z genetycznym empiryzmem (bezpośrednie, intuicyjne poznanie Boga i własnej duszy, aprioryczny sposób dowodzenia istnienia Boga), powszechny hilemorfizm, materia duchowa, światło jako powszechna forma ciał, mnogość form w substancjach) -> łączenie scholastyki z mistyką