Konwoje morskie z materiałami wo­jennymi wysyłane w latach 1941-45 przez zachodnich aliantów do po­rtów radzieckich (głównie *Mur-mańska, Archangielska, Mołotow-ska i innych portów na Morzu Bia­łym). Pierwszy konwój wyszedł z bazy Scapa Flow w Wielkiej Bry­tanii 21 sierpnia 1941 r. z ładunkiem samolotów myśliwskich Hurricane oraz surowców dla radzieckiego przemysłu. Nie oznaczono go żad­nym kryptonimem, natomiast od września tego roku konwoje wycho­dzące do ZSRR oznaczano literami „PQ" i kolejną liczbą, zaś powraca­jące ze Związku Radzieckiego: „QP" i cyframi. Niemcy, przekonani o szybkim zwycięstwie nad Związkiem Radzieckim, nie zwracali większej uwagi na konwoje w drugiej poło­wi e 194 1 r. i pierwszych miesiącach 194 2 r. Z tego powodu do połowy marc a 1942 r. alianci stracili tylko dwa statki.

Jednakże wobec załama­nia * Blitzkriegu w grudniu 1941 r. *Kriegsmarine przystąpiła do szko­lenia załóg, przygotowania baz i organizowania ataków na aliancką żeglugę. Konwój „PQ 13", który wyruszył do ZSRR 20 marca 1942 r. , atakowany przez samoloty, okrę­ty podwodne i niszczyciele z bazy w Kirkenes stracił 5 jednostek, a większych strat udało się uniknąć jedynie dzięki wcześniejszemu od­kryciu niemieckich planów po od­czytaniu szyfrogramów dowództwa *Kriegsmarine. Natężenie ataków przeciwko alianckim konwojom gwałtownie rosło, i jednego tylko dnia 27 maja 1942 r., konwój „PQ 16", atakowany przez 108 sa­molotów stracił 7 statków. Najtra­giczniejszy był los konwoju *„PQ 17", który wyszedł z Islandii 27 czerwca 1942 r. W wyniku błęd­nych decyzji, podjętych przez Admiralicję brytyjską statki pozo­stawiono bez eskorty okrętów wojennych, co ułatwiło U-bootom i samolotom zadanie konwojowi po­ważnych strat: do portu w Murmań­sk u doszło tylko 11 statków z 37,jakie wyruszyły w morze; zginęło15 3 marynarzy, zatonęło 3850 sa­mochodów, 430 czołgów i 210 sa­molotów przewożonych w ładow­niach transportowców.

Po tak wiel­kich szkodach premier WinstonChurchill, znajdujący się od dawnapod presją Admiralicji żądającejwstrzymania konwojów arktycz-nych ze względu na wysokie straty,zawiesił wysyłanie pomocy dlaZwiązku Radzieckiego, jednakże po 9 tygodniach, w wyników protestów Stalina, przywrócono konwojeW tym czasie adm. John Toveygłównodowodzący Flotą Macierzystą (Home Fleet), wprowadził nowezasady ochrony statków transportowych: każdy z konwojów eskortowany był przez zespół Fighting Destroyer Escort (bojową eskortę niszczycieli) liczący 12-16 niszczy­cieli, wspartych samolotami z towa­rzyszącego im *lotniskowca eskor­towego. Ponadto na lotniska ra­dzieckie w rejonie Morza Białego przesłano samoloty *RAF, które podjęły działania przeciwko samo­lotom i okrętom niemieckim operu­jącym z baz norweskich. Mimo no­wych środków obrony dwa kolejne konwoje straciły 16 jednostek, ale silna eskorta zdołała zniszczyć 4 niemieckie okręty podwodne i 41 samolotów. W listopadzie 1942 r. ponownie zawieszono konwoje do ZSRR, co wynikało z konieczności mobilizacji okrętów i statków do operacji in­wazyjnej w Afryce Północnej (*„Torch"). Operacja ta zmusiła również Niemców do przerzucenia do zagrożonego rejonu w Afryce samolotów z Norwegii, co sprawiło, że osłabły ataki na konwoje idące do radzieckich portów. Od grudnia 1942 r. konwojom ark-tycznym wychodzącym do Związku Radzieckiego nadawano litery „JW"oraz liczbę poczynając od 51, a po­wracającym - „RA". Pierwszy kon­wój „JW" nie został wykryty i dotarłdo celu bez strat, ale już 31 grudnia1942 r. zaatakowały „JW 5 ^'pan­cernik kieszonkowy *Liitzow, ciężkikrążownik *Admiral Hipper oraz6 niszczycieli. Mimo zdecydowanejprzewagi niemiecki zespół zdołałzatopić tylko dwa niszczyciele, tra­łowiec i uszkodzić jeden z transpor­towców, tracąc własny niszczyciel.

Kompromitujący Niemców wynikbitwy wywołał furię Hitlera, którypodjął decyzję o zdemontowaniudział z największych okrętów i usta­wieniu ich na brzegach Norwegii dla obrony przed spodziewaną in­wazją aliancką, co jednak nie zosta­ło zrealizowane. W marcu 1943 r. niemieckie siły morskie w Norwegii, których trzonstanowiły pancernik *Tirpitz i pan­cernik kieszonkowy Lutzów, zostaływzmocnione przez krążownik linio­wy *Scharnhorst. Admiralicja oba­wiając się tych okrętów zawiesiłakonwoje arktyczne, tym bardziej że bitwa o * Atlantyk weszła w decy­dujące stadium i jednostki bojowe potrzebne były w tamtym rejonie. W listopadzie 1943 r. zachodni alianci wznowili transport materia­łów wojennych do ZSRR, gdyż za­grożenie ze strony największych okrętów Kriegsmarine zmniejszyło się: 22 września 1943 r. Tirpitz zo­stał poważnie uszkodzony wybu­chami min podłożonymi przez bry­tyjskie miniaturowe okręty podwod­ne, *Lutzow powrócił do Niemiec, a w grudniu Scharnhorst zatonął w czasie bitwy z eskortą konwoju „JW55B". Od lutego 1944 r. do 16 kwietnia 1945 r., gdy wysłano ostat­ni konwój arktyczny, Niemcy zato­pili zaledwie 8 jednostek, co wyni­kało z silnej eskorty oraz pogarsza­jącej się gwałtownie sytuacji niemieckich sił morskich i powie­trznych.

Od 21 sierpnia 1941 r. do 16 kwiet­nia 1945 r. transportowce idące w konwojach arktycznych przewio­zły 4430 tys. t zaopatrzenia, co sta­nowiło 22,7% ogólnej pomocy prze­kazanej do ZSRR w ramach *Lend--Lease. 7% przewożonego materiału zatonęło w ładowniach statków zni­szczonych niemieckimi torpedami, bombami i pociskami artyleryj­skimi. Z transportowców wycho­dzących z portów brytyjskich i islandzkich poszło na dno 7,8%, co stanowiło wyższy wskaźnik niż na innych trasach konwojowych, zaś z jednostek powracających z ZSRR zatonęło 3,8%.