Gotyk był pierwszym w pełni orygi­nalnym stylem architektonicznym jaki wykształcił się w zachodniej Europie. Przez ponad trzysta lat budowano strzeliste i pełne światła katedry i kościoły, które stanowiły spektakularny wyraz chrześcijań­skiej dumy i wiary.
Romanizm, dominujący styl architektonicz­ny środkowej fazy średniowiecza, robi wrażenie głównie ze względu na swoją przygniatającą masę. Potężne mury, ogromne kolumny, wielkie przypory odcinały wnętrza ka­tedr od światła, czyniąc je ciemnymi, surowymi, wzbudzającymi grozę miejscami. Następnie, w połowie XII wieku pojawił się we Francji zu­pełnie inny typ budownictwa sakralnego. Iglice wież nowych budowli wydawały się sięgać do sa­mego nieba, jednak cała struktura była w widocz­ny sposób lżejsza niż przedtem. Także prze­strzenność i jasność wnętrz musiały robić na widzu piorunujące wrażenie. Dla tych, którzy przyzwyczajeni byli do składania hołdu Bogu w kościołach romańskich, doświadczenie modli­twy w gotyckim wnętrzu musiało być niezwykle podniosłe i wyzwalające.
Za pierwszą budowlę nowego stylu uznaje się kościół w opactwie Saint Denis niedaleko Paryża. Powstał on w latach 1140-1144 z inicjatywy opa­ta Sugera, nie wiadomo jednak czy główne idee architektoniczne pochodziły od niego, czy też od jakiegoś nieznanego mistrza budowlanego, odpowiedzialnego za wykonanie dzieła. Tak czy owak Suger potrafił docenić rezultat, szczególnie nie­przerwane strumienie światła wpadające przez jasne okna.
Nowy styl szybko się przyjął i w ciągu następ­nych dwudziestu lat rozpoczęto budowę katedr w Sens, Noyon, Laon (wszystkie w okolicach Paryża), a także w samym Paryżu, gdzie prace nad katedrą Notre Dame rozpoczęły się w 1163 r. Iglice wież kościelnych rosły coraz wyżej w kierunku nieba, a sam styl osiągnął swoją dojrzałą formę na przełomie wieku, kiedy rozpoczęto prace nad katedrami w Chartres, Reims i Amiens. Ostatecznie ambicje przekroczyły poziom umie­jętności, co skończyło się tym, że sklepienie najwyższej z konstrukcji, wspaniałej katedry w Beauvais, zawaliło się.

Nowe odkrycia
Gotyk był z pewnością odbiciem istotnych zmian zachodzących w chrześcijańskim systemie warto­ści duchowych. Jednak na jego ukształtowanie wpływ miały również nowe odkrycia technolo­giczne. W budowlach romańskich stosowano ogromne ilości kamienia, ponieważ uważano, że jest to niezbędne do uniesienia dachu i podparcia ścian. Z technicznego punktu widzenia gotyk był techniką budowania, dzięki której możliwe było stawianie wyższych konstrukcji przy użyciu mniejszej masy nośnej.
Osiągnięto to przez zastosowanie stosunkowo nowych technik architektonicznych, takich jak ostry łuk, sklepienia krzyżowo-żebrowe i łuki przyporowe. Ostry łuk, który zwiększał wrażenie wysokości budowli w stosunku do konstrukcji romańskich, uznawany jest za najbardziej charak­terystyczną cechę gotyku. Taki łuk był również bardziej stabilny i, co najważniejsze, pozwalał na dopasowanie wysokości do różnej spadzistości, co było niemożliwe w przypadku okrągłych łuków romańskich.
Kluczowym odkryciem dla rozwoju architek­tury gotyckiej było zrozumienie, że ciężar bu­dowli może być skoncentrowany w określonych punktach. Jeżeli będą one odpowiednio wzmoc­nione, inne części konstrukcji w ogóle nie muszą być elementami nośnymi, dzięki czemu znaj­dzie się miejsce dla lżejszych ścian lub okien.
W podobny sposób przekształcone zostały skle­pienia. Wykorzystano system krzyżujących się żeberek, które biorąc na siebie całość naprężenia pozwalały na wypełnienie pozostałej przestrzeni stosunkowo cienką powłoką kamienną. Nato­miast ciężar sklepienia krzyżowo-żebrowego przenoszony był na filary wewnętrzne, usytuowa­ne w regularnych odstępach, dzięki czemu ma­sywne ściany mogły zostać zastąpione elegancki­mi i lekkimi arkadami.

Łuki przyporowe
Kolejną innowacją charakterystyczną dla gotyku były łuki przyporowe, które podtrzymywały ze­wnętrzne parcie wywołane masą sklepienia. W przeciwieństwie do ogromnych przypór usytu­owanych zaraz przy ścianie, łuki przyporowe by­ły smukłymi, zakrzywionymi kamiennymi ramio­nami, które jednak wystarczały do przeniesienia ciężaru ze ścian na zewnętrzne przypory. Co było najistotniejsze, wsparcie łuków przyporowych pozwalało na to, by nawa główna - centralna część kościoła - wznosiła się ponad usytuowane po jej bokach nawy boczne. Dzięki temu wyso­kość rzędu okien w nawie głównej (clerestorium) nie była ograniczona dachem nawy bocznej.

Kamienny szkielet
W wyniku zastosowania powyższych technik otrzymano wspaniałe budynki sakralne, będące kamiennymi konstrukcjami szkieletowymi. Określenie to nie oddaje umiejętności i wyczucia piękna z jakimi średniowieczni budowniczowie łączyli elementy techniczne i artystyczne tworzo­nych przez siebie dzieł. Na przykład łuki przypo­rowe były zwieńczane spiczastymi pinaklami, co jeszcze mocniej podkreślało wertykalny charak­ter budowli. Pinakle stanowią jedną z najbardziej charakterystycznych cech estetycznych architek­tury gotyckiej.
Przestrzeń pomiędzy „żebrami" szkieletu mo­gła zostać wypełniona szkłem bądź rzeźbami. Charakterystyczną cechą gotyku były maswerki -motywy dekoracyjne wypełniające górne partie okien. Wykonane one były w kamieniu lub cegle i przedstawiały splecione ze sobą w gęstą sieć elementy geometryczne. Podobną formę zaczęły przybierać także sklepienia krzyżowo-żebrowe. Okres gotyku był czasem rozkwitu rzeźbiarstwa, ponieważ wielkie katedry dostarczały możliwości rozwojowych tej bardziej realistycznej formie sztuki. Zainteresowanie rzeźbiarzy zaczęło prze­nosić się z reliefów - rodzaju rzeźby, w którym postaci wydobywane są z tła - na wolnostojące, trójwymiarowe statuy.
Z terytorium Francji gotyk został przeniesiony do Anglii, a następnie do Niemiec, gdzie stał się stylem dominującym. Bardziej na południe, gdzie tradycje i klimat były inne, nie wywarł on takiego wpływu, jednak katedra w Mediolanie stanowi przykład włoskiego gotyku.
Głównymi ośrodkami gotyku angielskiego by­ły Wells, Lincoln, Salisbury, Oksford, York i in­ne. Do arcydzieł architektury gotyckiej zalicza się słynne Opactwo Westminster. W swojej fazie rozwiniętej (ok. 1280-1360) - zwanej Decorated (ozdobny) - angielski gotyk wykształcił wiele cech specyficznych, jednakże skłonność do ornamentyki była także trendem charakterystycznym dla dojrzałego gotyku kontynentalnego. Inaczej niż w przypadku kolejnej fazy (ok. 1360-1550) -zwanej Perpendicular (pionowa) - faworyzującej prostotę wzorów i linii, która nie miała swojego odpowiednika na kontynencie.
Głównymi ośrodkami gotyku niemieckiego były Marburg, Kolonia, Ratyzbona i inne. W Pol­sce gotyk stał się stylem dominującym w końcu XIII wieku. Dla rozwoju tego typu architektury decydujące znaczenie miała kolonizacja niemiec­ka i rola zakonów. Tereny południowej Polski znalazły się wraz z Węgrami i Czechami w kręgu gotyku środkowoeuropejskiego.
Okres gotyku trwał do XVI wieku, kiedy to rozwój renesansu oraz reformacja w Europie położyły mu kres.