Zawiesa

W kościołach obrządku wsch. zasłona zawieszona w ikonostasie za drzwiami król. (—> ikonostas), przesłaniająca widok na sanktuarium (—» cerkiew), odsuwana i zaciągana w określonych momentach nabożeństwa.

Zegar

Instrument do pomiaru czasu. Do najstarszychnależą z. słoneczne, ogniowe, oraz wodne i piaskowe(—> klepsydra).

Z. słoneczny znano już wstaroż. Egipcie, Babilonii i Grecji, gdzie czas mierzonodługością i kierunkiem cienia przesuwającego sięwokół wbitego w ziemię pionowego pręta-gnomona,bądź...

Zaskrzynienie

W drewn. kościołach o —> wieńcowej konstrukcji przedłużenie górnych bali bocznych ścian prezbiterium przez całą długość nawy, powodujące charakterystyczne obniżenie bocznych partii stropu; dzięki z. następuje powiązanie i usztywnienie ścian prezbiterium i nawy, co umożliwia stosowanie jednolitej...

Zastrzał, miecz

Ukośnie ustawiony drewn. elementkonstrukcyjny usztywniający pionowe elementy; parasymetrycznych z. biegnąca od elementu pionowegow górę nosi nazwę ramion, w dół - nóg; dwa jednakowez. krzyżujące się symetrycznie tworzą krzyżśw. Andrzeja (zw. też krzyżownicą).

Zastrzyk cementowy, torkietowanie

Zabieg polegającyna narzuceniu z dużą siłą zaprawy cementowejw celu wzmocnienia popękanych murów, uzupełnienialub naprawy popękanych konstrukcjiżelbetowych, betonowania cienkich łupin, kopuł, pokrywaniakonstrukcji stalowych dla zabezpieczeniaich od korozji.

Zaśnięcie Marii

Scena przedstawiająca śmierćMarii; w sztuce chrzęść. Wschodu Z.M. stanowi jedenz najważniejszych tematów cyklu maryjnego, naZachodzie szczególną popularność zyskało w średniowieczu.Ikonografia sceny Z.M. sformułowanaw Bizancjum w IX w., oparta na tekstach apokryfów,ukazuje złożone na marach ciało...

Zaprawa

1) w architekturze i budownictwie mieszaninajednego lub kilku spoiw, piasku i wody, tworzącapiast, masę służącą do spajania cegły, kamienia i in. materiałów bud., spoinowania (—> spoina), wyprawianiaścian zewn. i wewn. (tzw. tynk), oraz dowykonywania detali i rzeźb arch. {—> narzut); niekiedyz dodatkiem...

Zakopiański styl

Koncepcja architektury nar. głoszonana przeł. XIX i XX w. przez S. Witkiewicza.

Twierdził on, że typ lud. budownictwa regionu Tatrwystępował niegdyś na obszarze całego kraju, tylkozostał wyparty przez inne style i że budownictwo towinno odrodzić się jako "styl polski".

Wzorując sięna formie i...

Zakrystia

Boczne pomieszczenie w świątynichrzęść, przylegające od pn. lub pd. i połączone wejściemz prezbiterium; niekiedy z drugim wejściem odzewnątrz; przeznaczone do przechowywania szati sprzętów liturg. oraz do przygotowywania się kapłanówdo odprawiania obrzędów liturgicznych,

(niem. Sakristei, ze...