Doktor JEKYLL I MISTER HYDE

(wym. dżękil, hajd) Bohater tytułowy powieści Dziwna historia dra Jekylla i Mr. Hyde'a (ang. The Strange Case of Dr Jekyll and Mr. Hyde; 1886, wyd. pol. 1909) Roberta L. Stevensona. Szanowany lekarz, świadom dwoistości swej własnej natury, zainteresowany problemem dobra i zła i możliwością utworzenia...

JELEŃ

Jeleń główny (kapitalny) samiec łowny, w pełnym rozwoju. Jeleń z krzyżem podanie wywodzące się z przedchrześcijańskich mitów ludów śródziemnomorskich, przekazywane przez benedyktynów, występujące w opowieściach o patronach myśliwych, jak św. Hubert a. Eustachy, wiązane z różnymi kościołami i...

JEMIOŁA

Dwuliścienne, dwupienne krzewinki, półpasożyty drzew, rosnące na różnych gatunkach drzew w Europie, Afryce, Azji i Australii. Przez celtyckich druidów uważane za dar nieba i czczone; w dniu noworocznym kapłan ścinał jemiołę złotym sierpem w uroczystym obchodzie, w którym składano ofiarę z 2 byków...

JEGOMOŚĆ

Pan (dziś zwykle o jakimś nieznajomym); ludowe 'ksiądz'; staropolski sposób (od XVI w.) tytułowania szlachty, duchowieństwa, możnych (nawet Król Jegomość), także o ojcu (w rozmowie dzieci a. z dziećmi), ogólnie o panu, gospodarzu; skr. z powszechnego jeszcze w XV w. jego miłość; o kobiecie - jejmość...

JEDENAŚCIE

11, Downing Street oficjalna londyńska rezydencja bryt. ministra skarbu (ang. Chancellor of the Exchequer), obok siedziby premiera (nr 10).

Jedenasta godzina wg Biblii, Ew. wg Mat., 20, 6, w znaczeniu 'spóźnionej pory' (biblijna godzina jedenasta odpowiada dzisiejszej siedemnastej); nazwa staropolskiego sposobu...

JEGRZY

Jegry, dawn. specjalna formacja strzelców wyborowych w wojsku pruskim, austr. i rosyjskim; z nm. Jager 'myśliwy'.

JEDLI, PILI, PO BRODZIE CIEKŁO

Częste zakończenie bajki a. facecji, gdzie narrator, opisując wspaniałości końcowej uczty weselnej, czyni jednak aluzję do pożądanego, choćby skromnego poczęstunku, zazw. w formie: „I ja tam byłem, jadłem i piłem, po brodzie kapało, w gardle nic nie zostało"; por. też zakończenie Pana Tadeusza...

JEDNOROŻEC

Zwierzę bajeczne mające jeden długi róg wyrastający pośrodku czoła. Najwcześniej opisane przez Ktezjasa, V-IV w. pne.; Pliniusz dodaje mu jeszcze łeb jelenia, stopy słonia i ogon lwa. W śrdw. przedstawiano go z łbem i korpusem konia, nogami jelenia, lwim ogonem (i, oczywiście, z jednym rogiem), jako...

JEDWABNY SZLAK

Dawna (II w. pne. - VIII w. nę.) droga handlowa łącząca Chiny z Europą przez dolinę rzeki Tarym w Kotlinie Kaszgarskiej, wzdłuż płn. skraju pustyni Takla Makan (a. tzw. drogą południową, płd. skrajem pustyni), przez Pamir, Chorezm, Baktrię, Indie i Syrię.

Na zachód przewożono jedwab, żelazo i...