-
Ocena brak
SZAŁ UNIESIEŃ
Słynny obraz (1893) Władysława Podkowińskiego, przedstwiający nagą kobietę w ekstazie na rumaku, który staje dęba; malarz w przystępie depresji zadał wystawionemu obrazowi kilka cięć nożem, które zaszyto; Kraków, Muz. Nar.
-
Ocena brak
SZAMAN
U ludów prymitywnych znachor, kapłan a. mag i czarodziej obcujący z niewidzialnym światem bogów, demonow i duchów przodków; z tung. od sanskr. śramana 'mnich buddyjski; asceta'.
Szamanizm forma religii pierwotnej oparta na animizmie i mediumizmie, występująca do lat 20. XX w. u ludów paleoazjatyckich i...
-
Ocena brak
SZAMBELAN
Wysoki urzędnik dworski na dworze króla (pierw. Francji), odpowiednik polskiego podkomorzego, ale nie ziemskiego, tylko królewskiego, z czasem godność tytularna często nadawana na dworze papieskim, a także szlachcie przez Stanisława Augusta; dawn. starszy służący w bogatych domach i dworach; z fr...
-
Ocena brak
SZAMERUNEK
Szamerowanie, przybranie, obszycie dla ozdoby ubioru, munduru galonem, lamówką, taśmą, sznurem kolorowym; z nm. schamarieren 'szamerować* od fr. chamarrer.
-
Ocena brak
SZAŁAMAJA
Dawny drewniany dęty ludowy instrument muz., poprzednik oboju (który powstał z ulepszonej szałamai po 1650), o konicznej rurze z 7 otworami bocznymi, pomort (zob.) sopranowy (dyszkantowy) znany we Francji (chalumeau) i Włoszech w XII-XIII w.; fujarka, piszczałka; z nm. Schalmei od gr. kalamaia 'fujarka...
-
Ocena brak
SZALEŃSTWO
Chociaż to szaleństwo, jest w nim jednak metoda, ang. though this be madness, yet there's method in't, z Hamleta, 2,3, Szekspira; w tym szaleństwie jest metoda. Dni szalone dawn. zapusty, mięsopusty. Dom szalonych dawn. zakład dla umysłowo chorych. Szaleństwa, hiszp. Disparates a. Przysłowia, Proverbios...
-
Ocena brak
SZAHRIJAR
Bohater ramowej opowieści Baśni z 1001 nocy (zob. Tysiąc), sułtan z dynastii Sasanidów; kiedy się okazało, że zarówno jego żona, jak i żona jego brata, sułtana Szahzamana, są niewierne, Szahrijar, straciwszy zaufanie do kobiet, postanawia co wieczór brać sobie nie tkniętą jeszcze dziewczynę, a...
-
Ocena brak
SZAJLOK
Ang. Shylock, postać z komedii Kupiec wenecki (zob.) Szekspira, chciwy lichwiarz żydowski, którego nienawiść do kupca Antonia i poczucie doznanych upokorzeń i krzywd są tak wielkie, że domaga się funta mięsa (zastrzeżonego w umowie jako grzywna w wypadku niewypłacenia długu) z ciała Antonia; prawo...
-
Ocena brak
SZALEJ
Zob. Cykuta, por. Blekot. Najeść się szaleju szaleć, bredzić, mówić nieprzytomnie (jakby się najadło szaleju, blekotu).
-
Ocena brak
SZALEJCIE, TYRANI!
Początek jednej z najpopularniejszych pieśni socjalistów polskich pt. Pieśń wolnego ducha, napisanej w 1889 w jęz, ukraińskim przez Aleksandra Kołessę (ukr. Szalijte, katy!), tł. w 1895 przez Kazimierza Pietkiewicza.
Szalejcie, tyrani, niech pastwi się kat,
szykujcie okowy, spętajcie w nie świat...