KOMPANIA

Towarzystwo; pielgrzymka; spółka handlowa; wojsk, pododdział, cżęść batalionu; z fr, cęmpagnie 'towarzystwo' od późn.-łać. companio 'wspólnie jedzący chleb; kompan' z panis 'chleb'.

Dla kompanii (dał się Cygan powiesić) przysł., dla towarzystwa. Dotrzymać (komuś) kompanii towarzyszyć; umieć...

KOMPOZYCJA

Śrdw. prawie karnym okup składany przez przestępcę dla uchronienia się przed krwawą zemstą rodową; zob. Basarunek; Głowa (Główszczyzna); Nawiązka; układ, budowa dzieła sztuki (lit., muz., piast.); dzieło sztuki, zwł. muz.; teoria tworzenia utworów muz.; zespół części składowych; preparat...

KOMPUT

Dawn. liczba, poczet, etat; spis, rejestr; w XVII-XVIII w. wojsko komputowe, etatowe, zaciężne (w przeciwieństwie do pospolitego ruszenia, wojsk ordynackich itp.), o określonej liczbie i ustalonym żołdzie, utrzymywane przez skarb Rzplitej a. przez powiaty; od późn.-łac. computare 'liczyć'.

KOMNENOWIE

Dynastia panująca w cesarstwie bizant. 1057-59 i 1081-1185; chociaż nie mogła zniweczyć sił, które wkrótce po jej upadku położyły kres cesarstwu bizant., miała na ogół władców zdolnych, którzy na czas pewien przywrócili w państwie autorytet władzy; panowanie ich zaznaczyło się renesansem hellenizmu i...

KOMNATA

Pokój mieszkalny, gabinet pana domu w dawnych rezydencjach wielkopańskich, pałacach, zamkach, ogrzewany kominkiem, stąd nazwa od śrdw. łac. eaminata 'izba z paleniskiem, kominem'; dziś o pokoju a. sali o bogatym wystroju piast, w zamku, pałacu, dworze gotyckim a. renesansowym.

KOŁPAK

Wysoka czapka bez daszka pochodź, tur., kształtu walca a. zakończona spiczasto, a. szersza u góry; w śrdw. tatarska; w XVI w. polska i litewska; w XVI-XVII w. ruska; w XVIII w. noszona w Polsce przez kobiety i dzieci; w 1790 nakrycie głowy piechoty pol. zamiast kapeluszy; w 1800 w wojsku fr.; w Księstwie...

KOMISARZ

Urzędnik mający specjalne pełnomocnictwa, obarczony pewną misją, powołany do pewnych zadań; w dawnej Polsce delegat sejmu do wykonania określonych czynności; po 1638 mianowany przez hetmana przywódca Kozaków; od 1764 członek komisji skarb. a. wojsk., powołanych przez sejm; w Polsce międzywoj. osoba...

KOŁTRYNA

Szpaler, kołtra, w dawnej Polsce obicie ścienne a. zasłony z tkaniny a. papieru, wykonywane techniką drzeworytniczą (z klocków), a następnie malowane; w XVI-XVIII w. wykładano nimi ściany dworów i kościołów drewnianych; kołtryniarstwo w sztuce lud. przetrwało aż do XIX w.; z wł. coltrina...

KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ

Komisja Edukacyjna, właśc. Komisja nad Edukacją Młodzi Narodowej Szlacheckiej Dozór Mająca, państwowy zarząd oświaty w Polsce 1773-94, podlegający królowi, pierwsza w Europie państwowa instytucja oświatowa mająca charakter odrębnego ministerstwa;

w 1783 wydała Ustawy, zbiór przepisów regulujących...