Wygląd: długość 4-5 cm, rozpiętość skrzydeł 8 cm. Nazwę zawdzięcza ciemnym plamom na skrzydłach, przy czym na przednich skrzydłach znajdują się po 2 (nie ma plam u ich nasady, jak u ważki płaskobrzuchej), a na tylnych po 3 plamy (licząc łącznie ze znamieniem skrzydłowym). Ciało żółtobrązowe, koniec odwłoka czarny.  

Środowisko: wody stojące z obfitą roślinnością zanurzoną, zwłaszcza zarastające jeziora i torfowiska wysokie.

Występowanie: cała półkula północna. W Europie przekracza koło podbiegunowe, w górach dociera powyżej 1000 m n.p.m. Wciąż jeszcze obserwowane są masowe przeloty (wędrówki) tej ważki.

Liczebność: jedna z najpospolitszych i najliczniejszych środkowoeuropejskich ważek.

Rozród: ważka czarnoplama lata od początku maja do połowy sierpnia. Nie wykazuje zachowań terytorialnych, tak jak wiele innych ważek. Lata na wysokości 40-50 m szybkim, sprężystym lotem w poszukiwaniu komarów i innych ofiar. Odpoczywa siedząc na gałęziach nadbrzeżych krzewów i drzew lub źdźbłach trzcin, grzejąc się w promieniach słonecznych i obserwując najbliższą okolicę. Pochmurne, zimne dni spędza podobnie jak inne ważki w ukryciu.

Nie jest aktywna również podczas chłodnych godzin porannych. Pierwsze osobniki pojawiają się około godziny 10, a „śpiochy" rozpoczynają dzień dopiero o 12. Łączenie się par ma miejsce w locie i trwa zaledwie około 30 sekund. Wkrótce po kopulacji samica przystępuje do składania jaj. Frunąc falistym lotem dotyka co pewien czas powierzchni wody końcem odwłoka i składa jednocześnie po kilka jaj, które chronione galaretowatą osłonką opadają na dno zbiornika. Samicy strzeże wówczas samiec. W następnych dniach osłonki jaj porastają glonami, dzięki czemu stają się doskonale zamaskowane. Glony te nie wpływają niekorzystnie na rozwój zarodków.

Pokarm: głównie drobne bezkręgowce.