Zasady ustawy.

Ustawa o finansach publicznych wprowadza  dwie zasady:

1. Zasadę jawności finansów publicznych

2. Zasadę przejrzystości finansów publicznych

Ustawa jednak nie definiuje ich. Wskazano w niej jedynie metody realizacji tych zasad.

Ad. 1. Jawność finansów publicznych realizowana jest poprzez :

jawność debat budżetowych zarówno sejmowych jak i jednostek samorządu terytorialnego

publikacje ustaw i uchwał budżetowych

jawność debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetu

podawanie do publicznej wiadomości kwot udzielonych dotacji

udostępnianie sprawozdań dotyczących finansów i gospodarki jednostek należących do sektora finansów publicznych

obowiązki publikacyjne Ministra Finansów

Jawność finansów publicznych wyłączona zostaje jedynie w stosunku do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za tajemnicę państwową na podstawie odrębnych przepisów lub jeżeli wynika to z umów międzynarodowych.

      Ad. 2. Zasada przejrzystości jest realizowana poprzez stanowienie kwalifikacji budżetowych oraz jednolite zasady rachunkowości.

Publiczna gospodarka finansowa.

Publiczna gospodarka finansowa również nie została zdefiniowana w ustawie o finansach publicznych. Wiąże się ją  z pojęciem  operacji finansowych, które oznaczają strumienie środków finansowych gromadzonych i wydatkowanych na zaspokajanie potrzeb publicznych. (Rozdział 4 Ustawy)

Katalog środków publicznych (środki, wydatki).

Katalog środków publicznych wskazuje na rodzaje wpływów pieniężnych jednostek sektora finansów publicznych. W doktrynie prawa finansowego pod pojęciem dochodów publicznych rozumie się każdy rodzaj wpływów do budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Dochody te można kwalifikować wg różnych kryteriów:

1. ze względu na to do którego budżetu wpływają wyróżniamy:

dochody budżetu państwa

dochody budżetów samorządowych

2. wg kryterium funkcji na:

dochody fiskalne (mają zasadnicze znaczenie)

dochody uboczne (kary, grzywny)

3. wg kryterium ostatecznego pobrania dochodów:

dochody bezzwrotne (raz pobrane nie podlegają zwrotowi)

dochody zwrotne (po określonym czasie podlegają zwrotowi na rzecz podmiotu, który je uiścił)

4. wg kryterium egzekwowania :

dochody przymusowe

dochody dobrowolne

Środki publiczne.

Środkami publicznymi są:

1. dochody publiczne do których zalicza się:

daniny publiczne – są to podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz skarbu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw.

pozostałe dochody do których zalicza się:

     - opłaty

     - dochody z mienia w szczególności z najmu oraz dzierżawy i umów o          podobnym charakterze oraz dywidendy od wniesionego kapitału.

     - dochody ze sprzedaży majątku rzeczy i praw oraz ze świadczenia usług

     - inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów.

środki  pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi

środki z funduszy strukturalnych i z funduszy spójności UE

przychody publiczne budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego i innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące z:

- sprzedaży papierów wartościowych i z innych operacji finansowych

- prywatyzacji majątku skarbu państwa i majątku samorządu terytorialnego

- spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych

- otrzymanych pożyczek i kredytówprzychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzeniem przez nie działalności oraz pochodzące z innych tytułów.

Środki publiczne mogą być przeznaczane na:

- wydatki publiczne, które mają bezzwrotny charakter

- rozchody publiczne którymi są:

spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów

wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe

udzielane pożyczki i kredyty

Wydatki publiczne i wydatki budżetu państwa nie są pojęciem tożsamym. Środki publiczne mogą być przekazywane poza sektor finansów publicznych. Finansują też podmioty publiczne. Natomiast przepływy finansowe między tymi podmiotami nie są ujmowane jako wydatki ani dochody. Mają tzw. charakter nominalny. Można je dzielić wg następujących kryteriów:

1. wydatki nabywcze (za świadczenie pracy) i wydatki redystrybucyjne (przesuwanie środków pomiędzy gałęziami gospodarki)

2. wydatki osobowe i rzeczowe

3. wydatki majątkowe i bieżące

4. wg kryterium funkcji jaką pełni państwo na:

wydatki o charakterze władczym

wydatki gospodarcze na cele socjalno-kulturalne

Zasady gospodarki finansowej.

1. Sposób gromadzenia środków publicznych z poszczególnych tytułów określają odrębne ustawy.

2. Środki publiczne z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków chyba, że odrębna ustawa stanowi inaczej. Ograniczenia tego nie stosuje się jedynie do wydatków finansowanych z kredytów zagranicznych, zagranicznych środków bezzwrotnych i do jednostek prowadzących działalność gospodarczą.

3. Prawo do realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów chyba, że ustawy stanowią inaczej. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji gwarantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy. realizacji tej zasady służy prawo zamówień publicznych. Niedopuszczalne jest przekazanie  całości zadań z zakresem gospodarki komunalnej podmiotom nie samorządowym, a także powierzanie poszczególnych zadań tylko podmiotom samorządowym w drodze uchwał organów stanowiących.

4. Ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych dochody stanowią prognozy ich wielkości, a wydatki i rozchody stanowią nieprzekraczalny limit. Ujęte w rocznych planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych przychody stanowią prognozy ich wielkości. Natomiast wydatki mogą ulec zmianie, ale tylko wtedy gdy zrealizowano przychody wyższe od prognozowanych, zmiana wydatków nie spowoduje zwiększenia dot. z budżetu oraz nie zmniejszy wielkości planowanych wpłat do budżetu. W każdym jednak przypadku zmiany przychodów i wydatków wymaga dokonania zmian w rocznym planie finansowym.

5. Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej lub planie finansowym. Powinny być one dokonywane:

w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych zakładów

w sposób umożliwiający terminową realizację zadań oraz w wysokościach i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

     Kierownik jednostki sektora finansów publicznych jest odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej jednostki z tym, że może on powierzyć określone obowiązki pracownikom jednostki. Przyjęcie tych obowiązków powinno być stwierdzone dokumentem.

Daniny publiczne

Daniny publiczne są to wszelkie formy przejmowania przez państwo lub związek publicznoprawny świadczeń pieniężnych lub majątkowych, a także innych świadczeń od obywatela tego państwa. Historycznie wykształciły się następujące rodzaje danin publicznych:

1. daniny osobiste (służba wojskowa)

2. daniny rzeczowe

3. daniny pieniężne wśród których wyróżniamy:

podatki

opłaty

dopłaty

cła

Podatek – zgodnie z ordynacją podatkową- podatek jest to publicznoprawne przymusowe, nieodpłatne, bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa, powiatu, gminy lub województwa wynikające z ustawy podatkowej. Art. 6 ordynacji podatkowejpublicznoprawny charakter oznacza, że podatek jest świadczony na rzecz podmiotu publicznoprawnego jakim jest państwo lub jednostka samorządu terytorialnegoprzymusowość oznacza że państwo dysponuje środkami przymusu i może je zastosować  w celu wyegzekwowania należnego świadczenia podatkowego na zasadach i w granicach określonych przez prawo (wszczyna się wtedy egzekucję)nieodpłatność jest równoznaczna z nieekwiwalentnością podatku, która sprowadza się do tego, że świadczenie podatnika jest jednostronne tzn. że nie otrzymuje on żadnego świadczenia wzajemnego.

Można mówić jedynie o tzw. odpłatności ogólnej oznaczającej że środki na cele ogólnospołeczne w tej postaci wracają do podatnika.bezzwrotność tzn., że raz pobrane świadczenie podatkowe nie może być podatnikowi w jakiejkolwiek formie zwrócone. Nie dotyczy to jedynie sytuacji gdy podatek został pobrany nienależnie bądź w wysokości wyższej niż należnejświadczenie pieniężne oznacza, że wysokość podatku musi być w każdym przypadku wyrażona określoną kwotą pieniężnąjednostronność ustalania oznacza, że podatek narzuca organ parlamentarny – Sejm.

Opłata – jest daniną różniącą się od podatku jedną cechą – ekwiwalentnością, która oznacza, że za uiszczenie opłaty otrzymujemy od związku publicznoprawnego świadczenie wzajemne. Ze względu na relacje między wysokością opłaty, a wartością świadczenia wzajemnego należy wyróżnić trzy rodzaje opłat: wysokość uiszczonej opłaty odpowiada wartości świadczenia wzajemnego co oznacza, że opłata została ustalona w prawidłowej wysokościwysokość opłaty nie jest równa wartości świadczenia wzajemnego. W takim przypadku z reguły wartość opłaty jest wyższa od wartości świadczenia wzajemnegoza uiszczoną opłatę nie otrzymujemy praktycznie świadczenia wzajemnego bądź jego wartość jest znikoma (np. opłaty skarbowe, za prowadzenie handlu na targowisku tzw. opłata targowa)

Dopłaty są formą partycypacji użytkowników w kosztach inwestycji publicznych. 

Cło posiada wszystkie cechy podatku, ale dodatkowo jest związane z przemieszczaniem towarów przez granicę państwową.

Przedmiot, podmiot, podstawa opodatkowania, stawki podatkowe itd.

Zgodnie z art. 217 Konstytucji Ustawa podatkowa musi określać podmiot opodatkowania, przedmiot opodatkowania, stawki podatkowe, zasady przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorie podmiotów zwolnionych z podatku.

1. Podmiot podatku – jest jednostką życia społecznego, na której z mocy ustaw ciąży obowiązek podatkowy. W każdym przypadku musi ona posiadać zdolność prawną podatkową przyznaną jej przez ustawodawcę. Zakres podmiotowości prawno podatkowej najczęściej pokrywa się z podmiotowością cywilnoprawną. Z tym, że ustawodawca jest uprawniony do kreowania pewnych specyficznych podmiotów podatkowych. Ustawodawca wytyczając krąg podmiotów rzadko posługuje się określeniem, że są to podmioty podatkowe. Częściej używa określeń: „obowiązkowi podatkowemu podlegają”, „obowiązek podatkowy ciąży na”, „podatnikami są”.

2. Przedmiot opodatkowania pozwala na powiązanie podmiotu z podstawą opodatkowania. Najczęściej jest równocześnie tytułem lub częścią tytułu aktu prawnego regulującego określony podatek. Dla jego zdefiniowania często używane jest określenie, że przedmiot opodatkowania pozwala udzielić odpowiedzi na pytanie od czego podatnik zapłaci podatek np. „podatek od  darowizny, spadku itd.”

3. Podstawa opodatkowania warunkuje wymiar podatku we właściwej wysokości. Najczęściej definiuje się ją jako ilościowe bądź jakościowe ujęcie przedmiotu opodatkowania.

4. Stawki podatkowe, są współczynnikami określającymi wysokość podatku przy danej podstawie opodatkowania. Eksponuje się tu związek między stawką, a podstawą opodatkowania. Dokonując klasyfikacji stawek podatkowych można uwzględnić fakt, że stawkę podatkową określają 2 cechy:

rodzaj tej stawki – zmienność lub stałość w odniesieniu do zmian wielkości podstawy opodatkowania

forma – sposób wyrażenia stawki w postaci procentu lub kwoty

Stawki zmienne zwane też ruchomymi charakteryzują się tym, że zmieniają się wraz ze zmianami podstawy opodatkowania z tym, że kierunek tych zmian może być różny. W związku, z czym wyróżnia się wśród stawek zmiennych stawki:

- progresywne,

- degresywne,

- regresywne.

Degresja – zmiany tutaj są także jednokierunkowe, ale zmniejszaniu się podstawy opodatkowania towarzyszy równoczesne zmniejszanie się stawki podatkowej.Regresja – zmiany tutaj są dwukierunkowe, a wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania stawka maleje.

5. Zwolnienia podatkowe – są bezpośrednio związane z takimi elementami konstrukcyjnymi podatku jak podmiot lub przedmiot i w zależności od rodzaju zwolnienia korygują zakres podmiotowy lub przedmiotowy ustawy. Korekta ta polega na wyłączeniu z zakresu podmiotowego czy też przedmiotowego określonych podmiotów lub przedmiotów.

6. Ulga wpływa wyłącznie na redukcję obciążenia podatkowego. Wyróżniamy:

ulgi polegające na zmniejszeniu podstawy opodatkowania

ulgi polegające na obniżeniu stawki podatkowej

ulgi polegające na obniżeniu należnego podatku.

Klasyfikacja podatków.

Kryterium przedmiotowe (przedmiot opodatkowania). Zgodnie z nim wyróżnia się:

1. Podatki majątkowe gdzie opodatkowaniu podlega szeroko rozumiany majątek. Przy czym opodatkowaniu może podlegać całość majątku, przyrost tego majątku bądź jakakolwiek zmiana w stanie majątkowym.

Należy wyróżnić podatki majątkowe:

realne – gdzie zapłata podatku uszczupla wartość majątku

nominalne – których zaplata nie ma wpływu na wartość majątku

2. Podatki przychodowe, których przedmiotem i podstawą opodatkowania jest przychód bez potrącania go o koszty uzyskania. Mogą też nawiązywać do zewnętrznych znamion świadczących o rozmiarach uzyskiwanych przychodów.

3. Podatki dochodowe – mają charakter osobisty. Opodatkowaniu podlega dochód rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami uzyskania.

4. Podatki konsumpcyjne obciążające majątek lub dochód w momencie jego wydatkowania (VAT, Akcyza).

II. Kryterium podziału dochodów podatkowych.

1. Podatki państwowe, które w całości wpływają do budżetu państwa. Jest ich mniej, ale mają dużą wartość wpływu.

2. Podatki samorządowe, które w całości zasilają budżet jednostek samorządu terytorialnego. Praktycznie są to tylko podatki gminne.

3. Podatki wspólne, które w ustawowo wskazanych częściach wpływają do budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego.