Ocena brak
STALIN JÓZEF właśc. losif Wissarionowicz Dżugaszwili (1878-1953) - polityk
W 1898 r., gdy był uczniem seminarium duchownego w Tyflisie, wstąpił do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, za co wkrótce wydalono go ze szkoły; w 1902 r. związał się z ruchem bolszewickim. Wielokrotnie aresztowany (po raz pierwszy w 1902 r.), w 1913 r. został zesłany na Syberię, gdzie pozostał do chwili uwolnienia po rewolucji lutowej 1917 r. Po powrocie do Pio-trogrodu wznowił działalność rewolucyjną; brał udział w zorganizowaniu zbrojnego przewrotu w stolicy Rosji. W pierwszym rządzie bolszewickim był ludowym komisarzem ds. narodowości, a od 1919 r. ludowym komisarzem kontroli państwowej - urzędu utworzonego na mocy dekretu Włodzimierza Lenina z 9 kwietnia tego roku w celu przeprowadzenia czystek w organach administracji państwowej.
Nowe stanowisko i działanie w imieniu Lenina umożliwiły mu wprowadzanie do centralnych organów Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) swoich popleczników i stopniowe przejmowanie władzy. W 1922 r., gdy objął stanowisko sekretarza generalnego Komitetu Centralnego partii komunistycznej, miał już wystarczająco silną pozycję, aby w ciągu najbliższych lat (po śmierci Lenina, który zmarł w 1924 r.) zlikwidować opozycję skupioną wokół Lwa Trockiego, Nikołaja Bucharina, Grigorija Zinowiewa i Lwa Kamie-niewa. W efekcie uzyskał władzę dyktatorską. W tym czasie rozbudował aparat terroru - Państwowy Zarząd Polityczny (GPU), który stał się narzędziem jego późniejszej władzy.
Ogarnięty wizją stworzenia nowego społeczeństwa i nowej gospodarki państwa, w końcu 1929 r. podjął decyzję o kolektywizacji rolnictwa; masowa akcja niszczenia własności prywatnej i tworzenia kolektywnych gospodarstw doprowadziła do śmierci co najmniej 10 min mężczyzn, kobiet i dzieci (zmarłych z głodu lub zamordowanych) oraz uwięzienia w obozach co najmniej 11 min ludzi. W ramach pierwszego planu pięcioletniego (zaaprobowany przez Komitet Centralny w listopadzie 1928 r., formalnie wprowadzony w maju 1929 r. i nagle uznany za obowiązujący od października 1928 r.) stworzono kosztem setek tysięcy ofiar podstawy industrializacji kraju. W grudniu 1934 r., wykorzystując śmierć Siergieja Kirowa, popularnego działacza partyjnego z Leningradu (wszystko wskazuje na to, że został zamordowany na rozkaz Stalina) zapoczątkował falę czystek, której największe nasilenie przypadło w latach 1937-38.
Dotknęła przede wszystkim członków Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), którzy stanowili ponad połowę z miliona straconych. Ze 131 członków Komitetu Centralnego zginęło 100, z 22 komisarzy (ministrów) - 17. W wojskuczystka rozpoczęła się od aresztowania i stracenia w 1937 r. jednegoz najwybitniejszych strategówi organizatorów armii marsz. Michaiła Tuchaczewskiego. Do 1938 r.,gdy represje zaczęły wygasać, stracono, uwięziono lub w najlepszymrazie zwolniono z wojska 80 tysoficerów. Sterroryzowanie społeczeństwa i wojska dało Stalinowi nieograniczoną i niczym nie zagrożoną władzę, którą sprawował do końca życia. Jednakże zlikwidowanie doświadczonej kadry dowódczej osłabiło Armię Czerwoną.
W końcu lat trzydziestych Stalin, wobec niechęci do politycznego współdziałania ze strony demokratycznych rządów Europy Zachodniej, zbliżał się do Hitlera. W sierpniu 1939 r. zdecydował się zawrzeć układ o nieagresji z Niemcami (*Ribbentrop-Mołotow pakt), który ułatwił Hitlerowi rozpoczęcie wojny, Stalinowi zaś dawał szansę odłożenia w czasie konfliktu z Niemcami i przygotowania *Armii Czerwonej do uderzenia na zachodnią Europę. 17 września wojska radzieckie rozpoczęły agresję przeciwko Polsce, a późniejsze ustalenia (*niemiecko-radziecki układ o granicach i przyjaźni) potwierdziły rozbiór Polski i umożliwiły Stalinowi podporządkowanie republik bałtyckich oraz próbę podboju Finlandii (*radziecko-fmska wojna). Stalin choć tworzył wrażenie, że był zdecydowany przystąpić do „osi", jednakże nie zaakceptował propozycji Hitlera (przedstawionej ludowemu komisarzowi spraw zagranicznych Wiaczesławowi *Mołotowowi na spotkaniu 12 listopada w Berlinie) w sprawie rozszerzania radzieckiej strefy wpływów „w stronę Oceanu Indyjskiego".
Zdecydowany zyskać jak najwięcej czasu na przygotowanie Armii Czerwonej do wojny, nie reagował na napływające z różnych źródeł (m.in. przekazane przez brytyjskiego ambasadora Stafforda *Crippsa, szpiega z Tokio Richarda *Sorgego oraz szpiegów działających w państwach Europy Zachodniej) ostrzeżania o zbliżającej się agresji wojsk niemieckich. Jednocześnie zdecydował się przeprowadzić w maju i czerwcu 1941 r. nową falę czystek w wojsku (głównie w lotnictwie), co miało przekonać Hitlera, że nie ma agresywnych zamiarów, skoro likwiduje najwyższych oficerów (m.in. dowódcę lotnictwa Pawła Rygaczowa). Rozmiar klęsk w pierwszym okresie wojny skłaniał go do rozpoczęcia rokowań pokojowych z Niemcami, ale taką ewentualność odrzucał Hitler, pewny całkowitego zwycięstwa.
Od początku wojny Stalin jako premier rządu radzieckiego (od maja 1941 r.), przewodniczący Państwowego Komitetu Obrony oraz naczelny dowódca radzieckich sił zbrojnych kierował wszystkimi działaniami Armii Czerwonej, zdecydowany powstrzymać napór wojsk niemieckich bez względu na ofiary wśród żołnierzy i ludności cywilnej. Wprowadził terror wobec oddziałów cofających się pod naporem wroga i dowódców, którzy nie wykonali rozkazów obrony (jedną z pierwszych ofiar był dowódca kluczowego Frontu Zachodniego gen. Dmitrij Pawłów, torturowany i rozstrzelany 9 lipca 1941 r.).
W nowej sytuacji politycznej, jaka powstała po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej, Stalin zmuszony był nawiązać sojusz z Wielką Brytanią oraz Stanami Zjednoczonymi i uzyskał znaczny wpływ na prezydenta Franklina D. Roosevelta. W czasie konferencji w Teheranie w listopadzie 1943 r. (^'konferencje Sprzymierzonych) opowiedział się za dokonaniem inwazji na północną Francję, która, angażując wojska zachodnich aliantów na zachodzie Europy, pozostawiała Armii Czerwonej terytoria państw środkowej i południowo-wschodniej Europy. Na konferencji w Jałcie w lutym 1945 r. uzyskał potwierdzenie zasięgu radzieckiej strefy wpływów w Europie. Po zakończeniu wojny doprowadził do rozbicia demokratycznych partii w państwach środkowej Europy i ustanowienia tam rządów komunistycznych, uległych wobec Moskwy.
Wykorzystał niezdecydowaną politykę Stanów Zjednoczonych wobec państw Dalekiego Wschodu, aby (po opanowaniu Mandżuriiw wyniku działań wojennych w sierpniu 1945 r. oraz zajęciu Wysp Kurylskich i południowego Sachalinu) stworzyć tam warunki do ugruntowania radzieckich wpływów w północnej Korei i Chinach. Jednocześnie przystąpił do kolejnej rozprawy z najwyższymi dowódcami Armii Czerwonej, obawiając się ich popularności i wpływów. Sygnałem do nowych czystek miało być aresztowanie bohatera Wielkiej Wojny Narodowej Gieorgija *Żukowa, co jednak nie udało się, gdyż inni najwyżsi oficerowie stanęli w jego obronie, obawiając się nowej fali represji.
Zmarł 5 marca 1953 r.