Mianem zaburzeń mowy obejmuje się wszelkie nieprawidłowości mowy o rożnej etiologii i patogenezie, które prowadzą do zakłóceń złożonego procesu porozumiewania się. Nieprawidłowości te mogą być spowodowane zarówno czynnikami egzogennymi (zewnętrznymi), jak też endogennymi (wewnętrzny­mi), bądź obu jednocześnie. Stąd też terminu zaburzenia mowy używa się dla określenia wszelkich patologicznych zjawisk występujących w procesie nada­wania i odbioru, począwszy od prostych wad artykulacyjnych (wady wymo­wy) aż do całkowitej niemożności mówienia i rozumienia. Zdaniem L. Kaczmarka (1977)zaburzenia mowy są pewnym odstępstwem od ustalonej przez zwyczaj społeczny normy i polegają na tym, że albo nie umiemy właściwie zbudować wypowiedzi, albo tez jej percypować.

W jednym i drugim przypadku wynikiem zaburzenia są zakłócenia naj­ważniejszego ogniwa aktu mowy, tj. wypowiedzi. Zakłócenia mogą doty­czyć całości wypowiedzi bądź jakiejś jej części składowej, np. treści, formy językowej bądź produkowanej substancji fonicznej, będącej jednym z nośni­ków myśli, tak w płaszczyźnie suprasegmentalnej (melodia, akcent, rytm), jak też segmentalnej (głoski, fonemy). Określenie zaburzenie odnosi się więc do czynności mówienia bądź rozumienia, a także łącznie do obu tych pro­cesów.

Nieco odmienny pogląd na zaburzenia mowy prezentuje S. Grabias (1997), który proponuje owe zaburzenia traktować jako swoisty aspekt ko­munikacji językowej zdeterminowany jakimiś dysfunkcjami biologicznych lub psychicznych czynności jednostki ludzkiej. Przyjęcie takiej orientacji po­zwala zaburzenia mowy ujmować z perspektywy biologicznej, psychicznej i społecznej na tle pełnego obrazu komunikacji językowej. Zdaniem S. Grabiasa (1997) - proces diagnozowania tak rozumianych zaburzeń mowy przebie­ga wieloetapowe i uwzględnia:

• ustalenie inwentarza zachowań i wyodrębnienie w nim odbiegających od normy zachowań językowych,

• orzekanie o dysfunkcjach w zakresie przebiegu określonych czynności biologicznych, psychicznych i społecznych w powiązaniu ich z odbie­gającymi od normy zachowaniami językowymi,

• docieranie do przyczyn wywołujących zaburzenia mowy.

Innym terminem spotykanym na gruncie logopedii jest wada wymowy. Stosowany jest on do określenia wadliwych realizacji fonemów, odbiegają­cych od ustalonej przez tradycję normy (L. Kaczmarek, 1982). Ch. Van Riper (1978) używa raczej terminu zaburzenia artykulacji, pisząc o różnych sto­pniach tych zaburzeń, które wywierają wpływ na zniekształcenie wypowie­dzi wynikające ze zmniejszonej wyrazistości mówienia. Wyróżnia on trzy rodzaje wadliwej artykulacji głosek:

• opuszczanie dźwięku sprawiającego trudność w wymowie (elizje);

• zastępowanie dźwięku przez inny, realizowany prawidłowo lub przez dźwięk zniekształcony (substytucja);

• deformację dźwięku.

Wada wymowy dotyczy więc zaburzeń dźwiękowej strony wypowiedzi, przejawiających się zniekształceniem głosek (fonemów), zastępowaniem (substytucja - paralalia) bądź ich opuszczaniem (elizja - mogilalia). Znie­kształcona realizacja fonemów ma miejsce wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza właściwe normie pole realizacji tego fonemu, a zara­zem nie mieści się też w polu realizacji innych fonemów (J. T. Kania, 1982). O wyodrębnieniu terminu wady wymowy nie decyduje więc czynnik etiolo­giczny, lecz czynnik symptom atologiczny (objawy).