GENEZA W ŚWIETLE INWOKACJI I EPILOGU, TŁO HISTORYCZNE

 

I. Sytuacja Polaków po upadku powstania listopadowego

 

Powstanie listopadowe zakończyło się klęską Polaków. Następstwa po przegranym powstaniu były poważne : została ograniczona autonomia Królestwa Polskiego oraz zlikwidowano polskie wojsko. Wobec Polaków stosowano liczne represje, między innymi wprowadzono stan wojenny na okres 25 lat. Uczestników powstania zaborcy wysyłali na Sybir i konfiskowali prywatne mienie.

 

II. Jakie przyczyny zadecydowały o powstaniu „ Pana Tadeusza ”?

 

• upadek powstania listopadowego,

• gorąca miłość do ojczyzny

 

„ Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie,

Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,

Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie

Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”

mówi wieszcz w „Inwokacji”

 

• tęsknota za utraconym krajem dzieciństwa :

 

„ Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości

W całej przeszłości i w całej przyszłości

Jedna już tylko jest kraina taka.

W której jest trochę szczęścia dla Polaka.

Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie

Święty i czysty, jak pierwsze kochanie, (...)

 

• trudne położenie emigrantów polskich na obczyźnie :

 

„ O tym - że dumać na paryskim bruku,

Przynosząc z miasta uszy pełne stuku

Przekleństw i kłamstwa, niewczesnych zamiarów,

Zapóźnych żalów, potępieńczych swarów

[frag. z „ Epilogu ”]

 

• swary wśród emigracji

 

III. Adam Mickiewicz pracował nad „ Panem Tadeuszem ” od grudnia 1832 roku do czerwca 1834 roku. W tym czasie poeta zajmował się przekładem „Giaurem” Byrona. Wyjeżdżał do Szwajcarii, by pielęgnować ciężko chorego przyjaciela, Stefana Garczyńskiego.

IV. W czasie pisania epopei Mickiewicz spotykał się z przyjaciółmi, czytał im kolejne fragmenty dzieła. Mówi o tym w „ Epilogu ” :

 

„ Jedyne szczęście, kto w szarej godzinie

Z kilku przyjaciół usiadł przy kominie,

Drzwi od Europy zamykał hałasów,

Wyrwał się z myślą ku szczęśliwszym czasom

I dumał, myślił o swojej krainie (...)

I przyjaciele wtenczas pomogli rozmowie,

I do piosnki rzucali mnie słowo za słowem.”

 

Początkowo zamierzał napisać niewielką sielankę pod tytułem „ Szlachcic Żegota ”, ale z biegiem czasu utwór rozrósł się do rozmiarów epopei w dwunastu księgach. Jego pełen tytuł brzmi :

 

PAN TADEUSZ, CZYLI OSTATNI ZAJAZD NA LITWIE.

HISTORIA SZLACHECKA Z ROKU 1811 I 1812

WE DWUNASTU KSIĘGACH WIERSZEM.

 

V. Zamiarem poety było napisanie utworu prostego, zrozumiałego dla każdego czytelnika. Pragnienie to wyrazili w „Epilogu” :

 

„ O, gdybym kiedyś dożył tej pociechy,

Aby te księgi zbłądziły pod strzechy.”

 

VI. Akcję epopei umieszcza poeta w roku 1811 i 1812, czyli w czasach, kiedy to wielkie nadzieje na wyzwolenie ojczyzny w czasach, kiedy to wielkie nadzieje na wyzwolenie ojczyzny wiązali Polacy z osobą Napoleona i jego planowaną wyprawą na Rosję.

Utwór miał przypomnieć rodakom załamanym klęską powstania listopadowego i beznadziejną sytuacją w niewoli, tamte czasy, rozbudzić nowe nadzieje.

Dla emigrantów, „ w świecie nieproszonych gości ”, Pan Tadeusz miał być przypomnieniem dalekiej ojczyzny. Utrwalili na zawsze obraz szczęśliwego kraju dzieciństwa.

 

CZAS AKCJI W „ PANU TADEUSZU ” - (ramy czasowe)

 

Jak głosi podtytuł dzieła, wydarzenia w Panu Tadeuszu mają miejsce w roku 1811 i 1812.W „ Panu Tadeuszu ” mamy również tzw. preakcję. Dotyczy ona wydarzeń sprzed dwudziestu laty. W czas przeszły przenoszą czytelnika Gerwazy i ksiądz Robak, na łożu śmierci. Wydarzenia z preakcji mają ścisły związek z wydarzeniami dziejącymi się w roku 1811 i 1812. Można powiedzieć nawet, że obecne życie niektórych bohaterów jest konsekwencją tamtych wydarzeń (Jacek Soplica, Zosia i Tadeusz, a także - Gerwazego i Hrabiego).

Zatem jakie wydarzenia tworzą preakcję?

• - nieszczęśliwa miłość Jacka i Ewy : ożenek Jacka z niekochaną kobietą, jej śmierć,

• - walka o Konstytucję 3 Maja,

• - śmierć Stolnika Horeszki z rąk Jacka Soplicy,

• - triumf targowiczan, nadanie ziem horeszkowskich rodzinie Sopliców,

• - wywiezienie Ewy i jej męża na Sybir, ich śmierć, osierocenie Zosi.