Ocena brak
Omówić funkcje podręczników szkolnych
Innym kryterium oceny podręcznika może być stopień spełniania funkcji dydaktycznych.
Znany dydaktyk historii A. Suchoński proponuje pod pojęciem funkcji rozumieć te właściwości podręcznika, które są związane z realizacją celów nauczania i uczenia się określonego przedmiotu.4 Różne funkcje wyznaczyli podręcznikowi wybitni specjaliści: K. Lech, W. Okoń, Cz. Kupisiewicz, J. Maternicki czy A. Zielecki.
Wydaje się, iż pomocne w ocenie danego podręcznika mogą być następujące funkcje dydaktyczne:
- informacyjna - dostarczanie uczniom rzetelnej podstawowej wiedzy przez słowo pisane i środki pozatekstowe;
- transformacyjna - wdrażanie młodzieży do posługiwania się zdobytą wiedzą przez zadania i ćwiczenia podręcznikowe;
- samokształceniowa - motywowanie do poznawania także treści uzupełniających, wyjaśniających w podręczniku, rozwijanie zainteresowań, wyrabianie umiejętności i nawyków niezbędnych do samodzielnego uczenia się;
- badawcza - wdrażanie do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania problemów poprzez problemowy układ treści podręcznika, pytania i zadania, ćwiczenia inspirujące uczniów do samodzielnej pracy;
- autokontrolna - utrwalanie wiedzy, sprawdzanie i ocena postępów przez pytania, zadania i ćwiczenia.5
W związku z tym należy szukać odpowiedzi na pytania:
1. Jakie funkcje dydaktyczne pełni konkretny podręcznik?
2. W jaki sposób je pełni?
3. W jakim stopniu?
Pełna odpowiedź na każde z tych pytań nie jest jednak możliwa. Podręcznik spełnia daną funkcję zależnie od sposobu doboru i prezentacji swoich elementów strukturalnych, ich treści i formy.
Z tego względu istnieje potrzeba dokonania operacjonalizacji, opisu każdej funkcji, aby w opisie znalazły się wskaźniki umożliwiające dostrzeżenie danej funkcji, określenie stopnia jej realizacji. Innymi słowy, należy funkcje wywskaźnikować i skategoryzować. Podejmowane są próby w tym zakresie.6
W tym kontekście interesująca wydaje się być propozycja J. Skrzypczaka, aby do oceny podręczników szkolnych wykorzystać funkcję tzw. komunikatów słownych. Podręcznik traktowany jest jako komunikat (przekaz) między nadawcą - autorem a odbiorcą - uczniem. W ujęciu R. Jakobsona każdy komunikat pełni sześć funkcji: poznawczą, emotywną, fatyczną, apelu, metajęzykową, poetycką.
Funkcja poznawcza - jest podstawą wszelkiego porozumiewania się. Określa ona stosunki zachodzące między komunikatem a przedmiotem (obiekt, fakt, zjawisko, proces). Przykładowo, podręcznik historii wtedy pełni funkcję poznawczą wobec opisywanych postaci, faktów czy zjawisk, jeśli dostarcza o nich informacji eksponowanych przez tekst i środki pozatekstowe prawdziwych i zgodnych z aktualnym stanem nauki historycznej.
Funkcja emotywna - określa stosunki zachodzące pomiędzy komunikatem, w naszym przypadku podręcznikiem, a nadawcą tego komunikatu, czyli autorem podręcznika. Podręcznik nie tylko dostarcza wiedzy o przedmiocie, lecz także określa postawę autora wobec przedmiotu, czego wyrazem są zwroty oceniające typu: znakomity (np. utwór), wielki (np. rozkwit twórczy artysty), słaby (np. władca), udany (np. eksperyment).Przejawem stosunku emocjonalnego do przedmiotu jest nawet opracowanie tekstu pod względem graficznym i językowym: taki a nie inny podział treści na rozdziały i podrozdziały, sformułowania tytułów (np. „W okowach niewoli”), akapity, wytłuszczenia, podbarwienie tła, ramki sygnalizujące wyrazy, zdania i fragmenty szczególnie ważne, wymagające przyswojenia. Sposoby wyrażania informacji o różnym stopniu ważności (strukturalizacja wiedzy) świadczą o pełnieniu przez podręcznik funkcji emotywnej.
Funkcja fatyczna - ma na celu nawiązanie, podtrzymywanie lub przerwanie komunikacji. Dlatego narracja w podręczniku nie może być sucha, encyklopedyczna, słownikowa. Autor podręcznika powinien mieć świadomość dla kogo pisze, uwzględniać specyfikę przedmiotu. Na przykład relacja autora podręcznika historii o dziejach powinna być urozmaicona, obrazowa, żywa, obfitująca w barwne opisy, konkrety, apelująca do wyobraźni, wiedzy uczniów. Poza tym prezentacja informacji w formie reprodukcji fotografii, dzieł malarskich, mapek, szkiców, schematów czy diagramów podtrzymuje uwagę ucznia, zaciekawia.
Funkcja apelu - określa stosunki zachodzące pomiędzy komunikatem a odbiorcą i ma na celu wywołanie u odbiorcy określonej reakcji. Odnosząc tę kwestię do podręczników należy zauważyć, że powinny one służyć realizacji celów danego przedmiotu nauki szkolnej. Oceniamy podręcznik pod kątem realizacji nadrzędnych celów przedmiotowych, a poszczególne rozdziały i podrozdziały - zależnie od realizacji celów cząstkowych, ujętych w programie nauczania.Należy także przyjrzeć się zadaniom i pytaniom znajdującym się w podręczniku, ocenić ich związek z treścią, stopień trudności, przydatność do sprawdzania nie tylko wiedzy, lecz także umiejętności i sprawności.
Funkcja metajęzykowa - odnosi się do sposobu, w jakim kodowany jest określony komunikat. Kod to język komunikatu. Podręcznik redagowany jest w określonym języku. Chodzi tu o komunikatywność języka, jednoznaczność poleceń, unikanie zdań długich i zawiłych, stosowanie zdań oznajmiających, wiążących się logicznie, systematyczne wyjaśnianie pojęć, terminologię „przyjazną” dla ucznia w danym wieku, poprawne wyrażanie słów obcojęzycznych przez umieszczanie ich transkrypcji fonetycznych. Wczytując się w tekst podręcznika oceniamy jasność wyrażonych myśli, oceniamy czytelność i wyraźność ilustracji, mapek, rysunków, diagramów.
Funkcja estetyczna - wskazuje, że każdy komunikat, a więc i podręcznik, powinien spełniać wymogi estetyczne. Dlatego oceniamy stronę estetyczną i jakość wydania podręcznika. Chodzi tutaj o estetykę języka, ilustracji, mapek, wykresów, tabel, jakość papieru, druku, okładki, kolor, atrakcyjność wyglądu, ciężar, poręczność w użytkowaniu.