Ocena brak
Łuski ryb, gadów i niektórych innych zwierząt
Skóra ryb, gadów i niektórych innych zwierząt jest pokryta łuskami. Łuski służą ochronie przed drapieżnikami i niekorzystnymi warunkami środowiska.
Ciała zwierząt pokryte są różnymi formami, które służą ochronie przed wrogami, zapobiegają uszkodzeniom narządów wewnętrznych i działają jako bariera przeciwko zakażeniom. Jednym z najpowszechniej spotykanych wytworów skórnych są małe płytki lub łuski. Łuski występują najczęściej u ryb i gadów, spotyka się je także u ptaków, owadów i niektórych ssaków.
Ryby
Utworzone z tkanki kostnej łuski ryb są wytworem skóry właściwej. Istnieje kilka rodzajów łusek. Na przykład łuski okrywające ciało rekina są nazywane łuskami plakoidalnymi. Na łuskach tego typu występują ząbkowate wyrostki, które są pokryte błyszczącym szkliwem. Uważa sieje za formy pierwotne zębów wszystkich kręgowców.
Niektóre ryby, takie jak na przykład karp, mają łuski typu cykloidalnego. Łuski te są duże, zachodzą na siebie dachówkowato i mają gładkie krawędzie. Ciało okonia jest natomiast okryte łuskami ktenoidalnymi, które charakteryzują się obecnością piłkowanych krawędzi zewnętrznych wystających ze skóry. Dlatego przeciągając ręką przez ciało okonia w kierunku głowy, mamy wrażenie, że jest on szorstki. Łuski te są cieńsze i bardziej przezroczyste od łusek plakoidalnych.
Gdy około 450 milionów lat temu powstały pierwsze formy ryb, były one pokryte grubymi, kostnymi łuskami. Jednak w czasie ewolucji pancerz z grubych łusek zaczął przekształcać się w bardziej elastyczną okrywę, która pozwalała na większą swobodę ruchów.
Skóra ryb spełnia kilka ważnych funkcji; między innymi utrzymuje prawidłowe stężenie płynów ciała, nadaje odpowiednie ubarwienie ochronne lub godowe, odbiera bodźce docierające ze świata zewnętrznego, bierze udział w wymianie tlenu i dwutlenku węgla, a także chroni przed rozmaitymi organizmami chorobotwórczymi. Łuski zapobiegają różnego rodzaju infekcjom oraz zabezpieczają zwierzę przed mechanicznymi urazami i poważniejszymi skaleczeniami.
Gady
Łuski gadów są wytworem nabłonka, czyli zewnętrznej warstwy skóry. Łuski tego rodzaju pokrywają także nogi ptaków. U niektórych gatunków jaszczurek pod rogowymi łuskami znajdują się łuski kostne.
Spośród wszystkich grup gadów najbardziej imponujące okrycie ciała mają żółwie. Są one przedstawicielami podgromady Anapsida, która obejmuje formy żyjące w wodzie, na lądzie i gatunki ziemnowodne. Skorupa żółwia jest utworzona z kości pokrytej rogowymi, tarczowatymi płytkami. U gatunków posiadających najlepiej wykształcony pancerz, na przykład u żółwi skrytoszyjnych, takich jak terapena karolińska, skorupa może wytrzymać nacisk przekraczający 200 razy masę ciała żółwia. U żółwi w skład wewnętrznej, kostnej warstwy pancerza wchodzą przekształcone, spłaszczone kości kręgosłupa, żebra właściwe i żebra brzuszne. Oprócz tego są też płyty kostne i osadzone na nich rogowe tarcze, które stanowią warstwę zewnętrzną skorupy żółwia.
W kategoriach ewolucyjnych współczesne żółwie stosunkowo mało zmieniły się w ciągu milionów lat. Ich główną ochroną ciała jest pancerz kostno-rogowy, jednak jego wygląd i budowa u niektórych gatunków odbiega od podstawowego typu. U żółwia skórzastego, jak sama nazwa wskazuje, pancerz kostny jest pokryty grubą, miękką skórą i brak jest tarcz rogowych. Dzięki temu ten morski żółw lepiej pływa.
Okrywa rogowa ciała większości gatunków żółwi jest wyjątkowo dobrze rozwinięta. Jednak wszystkie gady, zarówno te wielkie, jak krokodyl nilowy, i te małe, jak gekkony, mają mocną skórę pokrytą łuskami rogowymi. Ich skóra jest sucha i niemal zupełnie pozbawiona jakichkolwiek gruczołów. W ciągu trwającej kilkaset lat ewolucji każdy gatunek wykształcił takie okrycie ciała, jakie najlepiej przystosowuje go do życia w określonym środowisku. Na przykład u wielu węży łuski spodniej strony ciała biorą udział w poruszaniu się.
Ptaki i owady
O rodowodzie ptaków świadczą ich nieopierzone nogi i palce. Najstarsze zidentyfikowane szczątki praptaka Archeopteryx lithographica pochodzą ze znalezisk dokonanych w Bawarii w Niemczech. Zwierzę to było wielkości gołębia i wykazywało wiele cech gadzich. Odciski w skale wskazują wyraźnie, że ciało praptaka było pokryte piórami. Jednak praptak miał zbyt ciężkie kości, aby mógł sprawnie latać. Pióra są wytworem nabłonka i uważa się je za przekształcone łuski. Wskazuje na to między innymi ich skład chemiczny. Sądzi się, że wykształciły się z łusek w celu zapewnienia lepszej ochrony przed utratą ciepła. Wśród pradawnych gadów wykształciła się grupa, której przedstawiciele wspinali się na drzewa, a pióra, pierwotnie zabezpieczające przed utratą ciepła, z czasem umożliwiły im latanie.
Ciało wielu gatunków owadów, a przede wszystkim motyli, jest także pokryte łuskami. Możemy się o tym przekonać, dotykając na przykład skrzydeł rusałki pawika. Piękne zabarwienie skrzydeł tego motyla powstaje wskutek załamania się światła na bardzo licznych, ustawionych pod różnymi kątami drobniutkich łuskach, które jak pryzmaci-ki rozszczepiają światło. Dzięki temu skrzydła rusałki i innych motyli mogą mienić się barwami tęczy. Po dotknięciu motyla ręką delikatne łuski ulegają uszkodzeniu i w postaci pyłku zostają na naszym palcu, a skrzydło traci barwę.
Ssaki
Ciała niektórych gatunków ssaków są także pokryte łuskami. Najlepiej wykształciły się one u pancerników i pangolinów. Zwierzęta te są pokryte pancerzem składającym się z ruchomych płytek kostnych. Pangoliny są potocznie nazywane mrówkojadami pancernymi, co sugeruje istnienie pokrewieństwa między nimi a mrówkojadami i pancernikami z Ameryki Południowej. W istocie jednak nie są to zwierzęta ze sobą spokrewnione, chociaż wyglądają dosyć podobnie i żywią się owadami. W języku malajskim słowo „pangolin" oznacza „zwijanie się" i wiernie oddaje zachowanie tego ssaka, bowiem pangolin w chwili zagrożenia zwija się w kulę i broni się ogonem, którego ostre łuski mogą zranić napastnika.
Łuski pangolina są utworzone z rogowej substancji i gdy zwierzę zwija się w kłębek, stroszy je w kierunku intruza. Łuski pangolina zachodzą na siebie dachówkowato, natomiast łuski w pancerzu pancernika są ułożone w wyraźne rzędy.
Łuski, bez względu na swą budowę, kształt i substancje je tworzące, powstały w drodze długotrwałej ewolucji. Stanowią jedną z najefektywniejszych form pokrycia ciała, która nierzadko jako twardy pancerz zabezpiecza zwierzęta przed napastnikami i niekorzystnymi warunkami środowiska, w którym żyją. Zwierzęta posiadające pancerz mogą się czuć bezpieczniej w swoim środowisku, jednakże tego rodzaju okrywa nie zabezpiecza ich niestety w żadnym stopniu przed najgroźniejszym wrogiem, człowiekiem.
■ Szyszkowiec olbrzymi jest jaszczurką pokrytą dużymi, trójkątnymi i sterczącymi łuskami. W razie niebezpieczeństwa gad zwija się w kłębek, a koniec ogona chwyta pyskiem.
■ Ponieważ żebra u żółwi wchodzą w skład pancerza, nie uczestniczą one, jak jest to u innych gadów, w oddychaniu. Z tego względu żółwie mają specjalne mięśnie, które kurcząc się i rozkurczając, umożliwiają wymianę gazową.
■ Wśród gadów są węże mające ponad 9 metrów długości, natomiast są też i gekkony, których długość ciała nie przekracza 3 centymetrów.
■ Pochodzenie rybich łusek jest inne niż łusek u gadów. Są one wytworem skóry właściwej i są zbudowanie z tkanki kostnej, natomiast łuski gadów są wytworem warstwy nabłonka i składają się z substancji rogowej.
■ Ogony myszy i szczura są również pokryte rogowymi łuskami.