Obecnie można wyróżnić kryteria nabycia członkostwa o charakterze:

• Geopolitycznym - sformułowano w traktacie rzymskim

• Merytorycznym - wprowadzone w latach dziewięćdziesiątych

Państwo kandydujące może zgłosić prawnie zasadny wniosek, gdy spełnia wszystkie kryteria członkowskie. Natomiast ocena wniosku należy do państw członkowskich. W tym sensie UE jest organizacją o członkostwie warunkowo otwartym.

GEOPOLITYCZNE:

• państwo członkowskie musi być „państwem europejskim” przede wszystkim w sensie geograficznym (zgodnie z art. 49 TUE „każde państwo europejskie może ubiegać się o członkostwo w Unii”),

• o spełnieniu powyższego kryterium, szczególnie kontrowersyjnego w kontekście członkostwa Cypru, Turcji czy Maroka, decydują państwa członkowskie,

MERYTORYCZNE:

Określono je na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kopenhadze (1993 r.), a następnie w traktacie amsterdamskim, gdzie zmieniono treść art. 49 TUE.

Kryterium to określone jest w wymiarach:

• politycznym – wymóg istnienia państwa prawa (dot. wewnętrznego funkcjonowania państwa i jego zachowań międzynarodowych – powinno szanować suwerenność i integralność terytorialną innych państw, rozstrzygać spory w sposób pokojowy, dbać o pokój i stosunki dobrosąsiedzkie oraz szanować zasady prawa międzynarodowego; posiedzenie Rady Europejskiej w Luxemburgu w 19997 roku) i (po traktacie amsterdamskim) poszanowania zasad wymienionych w art. 6 ust. 1 TUE (wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności, praworządności), kryteria kopenhaskie obejmują ponadto stabilność instytucji demokratycznych oraz poszanowanie praw mniejszości narodowych.

• gospodarczym (ekonomicznym) – wymóg funkcjonowania sprawnej gospodarki rynkowej, zdolnej sprostać naciskowi rosnącej konkurencji oraz sił rynkowych funkcjonujących wewnątrz Unii.

• wolicjonalnym – tożsamy z wolą i zdolnością państwa kandydującego do przyjęcia i wykonywania zobowiązań wynikających z członkostwa w UE. Wiąże się z tym m.in. obowiązek przyjęcia całego acquis communautaire wg stanu obowiązującego na dzień przystąpienia.