MISTYKA

• mistyka a scholastyka: wspólny cel (poznanie prawd nadprzyrodzonych); różnice (scholastyka – drogą do celu rozumowanie; mistyka – drogą do celu kontemplacja i uczucie)

• odmiany mistycyzmu: ekskluzywna (miała zastąpić scholastykę) i druga (miała uzupełniać scholastykę)

ŚW. BERNARD (1091 – 1153) – MISTYCYZM EKSKLUZYWNY

• Przedstawiciel mistycyzmu ekskluzywnego (mającej zastąpić scholastykę)

• Życiorys:

  • pochodził z burgundzkiego rodu; cysters, potem opat klasztoru w Clairvaux;

  • wielki kaznodzieja (doctor mellifluus), całkowicie oddany sprawom religii i Kościoła

  • tępił herezje i „był duszą” drugiej wyprawy krzyżowej

• Poprzednicy:

  • św. Augustyn

  • pisma czysto religijne (św. Jan, św. Paweł), nie korzystał z mistyków panteistycznych (Pseudo – Dionizy, Eriugena)

• Zostawił pisma o znaczeniu również filozoficznym

Św. Bernard nie tylko był mistykiem, ale głosił też mistycyzm. Przyczynił się do rozbudowania mistycystycznej teorii poznania, nie wniósł wiele nowego w zakresie poglądu na świat.

Mistyka – bezpośrednie obcowanie z Bogiem i poznawanie dzięki temu prawd

Mistycyzm – teoria, iż obcowanie z Bogiem jest najlepszym, a nawet jedynym źródłem poznania prawdy (teoria poznania)

POZNANIE MISTYCZNE – TEORIA MISTYCYZMU

Poznanie prawdy jest możliwe wtedy, gdy swoim pełnym miłości i pokory życiem zasłuży się na łaskę boską (człowiek nie ma sił wystarczających do poznania). -> aby poznać prawdę, trzeba pogłębiać i podnosić życie duchowe

Szczeble poznania:

1. cztery stopnie miłości i dwanaście stopni pokory (za św. Benedyktem), zakończone poznaniem własnej nędzy – > pierwszy szczebel poznania, osiągany przez pokorę

2. współczujące zrozumienie dla nędzy bliźnich, osiągane dzięki poznanie własnej nędzy – > szczebel drugi, osiągany przez współczucie

3. oczyszczenie serc i uzdolnienie ich do oglądania rzeczy boskich (prawdy), możliwe dzięki cierpieniu własnej i cudzej nędzy –> szczebel trzeci, osiągany przez ekstazę

(ekstaza: umysł oglądając Boga, przejęty podziwem jego wielkości, zapomina o sobie; dusza wyrywa się z ciała i samej siebie i zatapia w Bogu, jest niczym kropla wody w oceanie i upodabnia się do Boga)

MISTYCYZM PRAWOWIERNY A PANTEISTYCZNY

Mistycyzm prawowierny (św. Bernard) a mistycyzm panteistyczny (Plotyn, Eriugena, Pseudo – Dionizy):

- podobieństwa: opozycja przeciw racjonalizmowi;

- specyfika Bernarda i mistyki chrześcijańskiej:

1. dusza pozostaje odrębną substancją – upodabnia się do Boga, ale się z Nim nie utożsamia, nie jest identyczna z Bogiem -> dualizm;

2. poznanie mistyczne jest możliwe wyłącznie dzięki bożej łasce, nie wynika z natury człowieka, która jest inna od natury boskiej -> pomoc nadprzyrodzona w poznaniu;

3. poznanie mistyczne jest połączeniem z Bogiem drogą uczucia i woli przez akty pokory i miłości, a nie aktem umysłowym -> uczucia, wola

MISTYCYZM A SCHOLASTYKA

Mistycyzm a scholastyka (Anzelm):

1. scholastyka: metodą poznania jest rozumowanie; mistycyzm: metodą poznania jest intuicja i kontemplacja (umysł styka się z przedmiotem, doświadczenie wewnętrzne)

2. scholastyka: poznanie możliwe jest wtedy, gdy rozum jest bezstronny i beznamiętny; mistycyzm: uczucie i afekty – pokora, miłość, współczucie, świętość są konieczne do poznania

3. scholastyka: prawdę poznaje się dzięki stosowaniu stałych reguł; mistycyzm: prawdę poznaje się w sposób indywidualny i osobisty (każdy ma szukać własnej drogi)

4. scholastyka: prawda jest zrozumiałą dzięki przyrodzonym władzom poznawczym; mistycyzm: poznanie jest możliwe dzięki darom nadprzyrodzonym, którymi są wiara i kontemplacja (człowiek wychodzi ponad samego siebie, przekracza granice umysłu ludzkiego)

KRYTYKA WIEDZY RACJONALNEJ I POTĘPIENIE NAUKI

Wiedza ogólna, zdobyta rozumowo, która chce być niezależna od teologii i jest celem sama w sobie, jest „haniebną ciekawością”.

Wiedzy nie można zdobyć czystym rozumem (bez pomocy boskiej), musi ona być podporządkowana teologii i ma mieć na celu miłość (dla zbudowania innych) lub rozsądek (dla zbudowania samych siebie).

PODSUMOWANIE

FILOZOFIA – sformułowanie teorii poznania prawdy na drodze nadprzyrodzonej – mistycyzm (droga poznania: miłość i pokora, współczucie, ekstaza); dualizm duszy i Boga (dusza poznaje Boga wtapiając się w niego w stanie ekstazy, ale nie jest z nim tożsama); potępienie nauki – jej założeń i celów, niezgodnych z wiedzą prawdziwą, zdobywaną intuicją i kontemplacją, która ma na celu miłość bądź rozsądek i jest podporządkowana dogmatom

WPŁYW

Bernard – twórca mistycyzmu, tak jak Anzelm – twórca scholastyki.

Wpływ na filozofię:

1. hamujący (zakon cystersów i zakony pielęgnujące nauki, które odwróciły się od niej, szerząc życie zacne zamiast wiedzy)

2. rozwijający (uczniowie – Izaak Stella, opactwo św. Wiktora pod Paryżem; Hugon od św. Wiktora pochodził z tego opactwa, ale odbiegł od poglądów św. Bernarda)