TERTULIAN (II/ III n.e.) – Afryka (Kartagina - urodzony), potem Rzym (działał)

• prawnik z wykształcenia, urodzony w rodzinie pogańskiej, przeszedł na chrześcijaństwo, ostatecznie odłączył się od Kościoła i przeszedł do sekty montanistów (nazwa sekty od Montanusa - ruch ascetyczny i mistyczny, reakcja na liberalizm w kościele, głosił konieczność powrotu do pierwotnej surowości życia chrześcijańskiego w oczekiwaniu na realizację Królestwa Bożego na ziemi)

• wrogość wobec zasad starożytnej nauki (filozofii helleńskiej) – niemożliwość uzgodnienia chrześcijaństwa z kulturą hellenistyczną (choć wpływ na jego myślenie mieli stoicy, natomiast widać zdecydowane przeciwieństwo w stosunku do idealizmu Platona) -> nurt uboczny apologetów

• pisma: ascetyczno – etyczne, apologetyczno – dogmatyczne

FILOZOFIA

WIARA KONTRA FILOZOFIA

Nacisk na przeciwieństwo między chrześcijaństwem a kulturą świecką (filozofią hellenistyczną) - wiedza rozumowa jest:

1. bezużyteczna (prawda i bez niej jest znana),

2. niemożliwa (prawda przekracza rozum),

3. szkodliwa (prowadzi do błędnych nauk i zguby moralnej).

1. Chrześcijanin ma szukać prawdy w prostocie serca (a nie przez metody filozoficzne), prawdę można poznać tylko przez Chrystusa i Objawienie (zbędna jest wszelka ciekawość i szukanie prawdy), prawda jest niezgodna z wszelkimi zasadami filozofii (to, co jest absurdem z punktu widzenia filozofii, jest prawdą) i wysiłek rozumu do niczego nie służy. Można i należy wierzyć w to, co dla rozumu jest niedorzecznością (np. zmartwychwstanie Chrystusa), należy dążyć do prawdy (Objawienie) przez serce.

Przeciwieństwo w stosunku do apologetów wschodu (próby tłumaczenia wiary pojęciami i metodami filozofii).

2. Najważniejsze dogmaty (prawdy wiary, wynikające z Pisma świętego) dotyczą postępowania człowieka, a nie istoty Boga, ważniejszy od Boga w niebie jest Kościół na ziemi -> praktycyzm, wynikający z prawniczego wykształcenia Tertuliana (nauka Chrystusa to prawa)

NATURA LUDZKA

1. Bóg jest wszechmocny i łaskawy, dobry i mądry. Człowiek jest zły.

2. Człowiek nie ma wyższych zdolności (nie może ani czynić dobra, ani poznać prawdy), ma jedynie zdolności niższe (cielesne i zmysłowe). Człowiek jest tylko ciałem, a wszystko, co cielesne, jest złe.

Kontrast w stosunku do filozofii hellenistycznej, która przypisywała duszy wiele zdolności wyższych.

3. Mądrość i dobroć, która tkwi w człowieku, wynika nie z jego natury, lecz jest darem Boga, wynikiem jego łaski.

Poniżenie człowieka miało ułatwić ukazanie wielkości Boga

MATERIALIZM – MATERIALIZM PSYCHOLOGII I ONTOLOGII, SENSUALIZM POZNANIA

1. Człowiek to istota materialna (cielesna) i zmysłowa.

2. Dusza (część człowieka) jest materialna -> psychologia materialistyczna

3. Poznanie ma naturę zmysłową -> sensualizm teoria poznania.

4. Wszelki byt jest natury materialnej - > materializm w ontologii

5. Bóg jest również natury materialnej. -> materializm w teologii (ale czy jest z takiej samej materii?)

Materializm Tertuliana był wyjątkiem wśród koncepcji filozofii chrześcijańskich (też: Arnobiusz)

PODSUMOWANIE

FILOZOFIA: przeciwieństwo wiary i nauki świeckiej, wiara i Objawienie jako źródło prawdy (to, co absurdalne w nauce, to prawda)

ONTOLOGIA: materializm, sensualizm; RELIGIA: nauki Chrystusa jako źródło praw, podejście praktyczne, dogmaty związane z człowiekiem i jego działaniem, duża rola Kościoła;

BÓG: poniżanie człowieka, by ukazać wielkość Boga

Przeciwnicy: zarzucali mu materializm (podobnie jak odrzucono immaterializm Grzegorza Nysseńskiego) – nie przyjął się nigdy jako panująca doktryna chrześcijaństwa, był nurtem ubocznym

Kontynuatorzy: antydialektyczny ruch XI w (wrogi stosunek do nauki), Gassendi w XVII w. (materializm i sensualizm), Pascal w XVIIw. (poniżanie człowieka dla ukorzenia go przed Bogiem), inni (prawnicze i społeczne pojmowanie religii)