Ocena brak
Antarktyda
Antarktyda jest kontynentem najzimniejszym i najsilniej odizolowanym od pozostałych. Wywiera ogromny wpływ na klimat całej kuli ziemskiej. Mimo niskich temperatur panujących w tym rejonie, w morzach Antarktyki spotkać można wiele żywych organizmów.
Obszar Antarktydy stanowi około 9% całkowitej powierzchni lądu na Ziemi. Aż 98% kontynentu pokryte jest płytą lodową, której grubość osiąga do 4,8 km. Te masy lodu zawierają aż 70% światowych zasobów słodkiej wody.
Targana wiatrami i niedostępna Antarktyda została odkryta dopiero w 1820 r. przez F.F. Bellingshausena i M.P. Łazariewa. Kamieniem milowym w badaniu Antarktydy była podjęta w latach 1897-99 wyprawa na statku Belgica z udziałem polskich uczonych Henryka Arctowskiego i Antoniego Dobrowolskiego, której członkowie jako pierwsi zimowali na Antarktydzie.
Prawdziwe zainteresowanie opinii publicznej wzbudziła Antarktyda w związku ze słynnym wyścigiem do bieguna południowego, wygranym 14 grudnia 1911 r. przez norweską wyprawę dowodzoną przez Roalda Amundsena. Rywalizujący z nimi Brytyjczycy pod wodzą kapitana Roberta Scotta dotarli tam dopiero 5 tygodni później. Norwegowie szczęśliwie powrócili do domu, natomiast wszyscy członkowie 8-osobowej brytyjskiej wyprawy Roberta Scotta zginęli w drodze powrotnej.
Później podjęto próby dotarcia do Antarktydy za pomocą samolotów. Pierwszy lot nad biegunem południowym wykonał w 1928 roku G.H. Wilkins. W 1929 roku oficer marynarki Stanów Zjednoczonych Richard Byrd również przeleciał samolotem nad biegunem południowym. Powrócił tu w latach trzydziestych, by zebrać informacje o pokrywie lodowej, polu magnetycznym Ziemi, warunkach pogodowych i budowie geologicznej.
Zainteresowanie naukowców Antarktydą stale rosło, osiągając apogeum w Międzynarodowym Roku Geofizycznym, który trwał od 1 lipca 1957 roku dó 31 grudnia 1958 roku. W tym krótkim okresie 12 państw - Argentyna, Australia, Belgia, Wielka Brytania, Chile, Francja, Japonia, Nowa Zelandia, Norwegia, Związek Południowej Afryki, oraz Związek Radziecki i Stany Zjednoczone - założyło ponad 40 stacji badawczych na samym kontynencie i w pobliżu otaczających go wysp.
Znaczenie prac badawczych prowadzonych na Antarktydzie znalazło potwierdzenie na początku lat osiemdziesiątych, kiedy to naukowcy brytyjscy znaleźli dowody na kurczenie się warstwy ozonowej w stratosferze nad kontynentem. Doniesienia te skłoniły wiele krajów do wprowadzenia ograniczeń w produkcji i użyciu freonów odpowiedzialnych za rozbijanie cząsteczek ozonu i zanikanie warstwy ozonowej.
Wielu ciekawych informacji dostarcza również analiza lodu antarktycznego. Dzięki jego próbkom naukowcy stwierdzili wzrost poziomu zanieczyszczeń w atmosferze ziemskiej, głównie związków ołowiu i substancji radioaktywnych, w ciągu ostatnich 50 lat. Badania lodu pobranego z wnętrza lado-lodu pozwalają prześledzić zmiany klimatu w minionych epokach klimatycznych.
Państwa, które uczestniczyły aktywnie w Międzynarodowym Roku Geofizycznym - Argentyna, Australia, Wielka Brytania, Chile, Francja, Nowa Zelandia i Norwegia - już wcześniej zgłaszały pretensje do różnych terytoriów Antarktydy. Żądania te nie zostały jednak uznane ani przez inne państwa biorące udział w tej inicjatywie, ani przez kraje pozostające poza projektem. Naukowcy, którzy są jedynymi ludźmi przebywającymi na Antarktydzie mogą więc zakładać stacje badawcze w dowolnie wybranych miejscach. W 1959 roku 12 państw, uczestników Międzynarodowego Roku Geofizycznego, zainteresowanych obroną swoich interesów na Antarktydzie, podpisało traktat w sprawie Antarktyki, który wszedł w życie w roku 1961 i miał obowiązywać przez 30 lat.
Postanowienia traktatu przewidują wykorzystanie obszaru Antarktyki wyłącznie do celów pokojowych, zakaz prowadzenia działań militarnych, swobodę badań naukowych i międzynarodową współpracę w tej dziedzinie. Inne państwa mogą być dopuszczane do konsultacji dotyczących realizacji postanowień traktatu, jeżeli wykażą zainteresowanie Antarktyką i będą tam wysyłały ekspedycje naukowe lub zakładały stacje badawcze. Na tej zasadzie w 1977 roku do konsultacji dopuszczona została Polska. W roku 1991, kiedy traktat ratyfikowano na kolejne 50 lat, państw-sygnatariuszy porozumienia było już 26. W tych 26 państwach mieszkało 80% ludności świata. Wiele krajów pozostaje poza porozumieniem, a ich rządy krytykują postanowienia traktatu, twierdząc, że zasoby Antarktyki powinny być podzielone równo pomiędzy wszystkie narody świata.
Antarktyda była niegdyś częścią Gondwany -ogromnego prakontynentu, który zaczął dzielić się w triasie, a zakończył - w trzeciorzędzie. Budowa geologiczna lądów na półkuli południowej jest więc zbliżona. Wielokrotnie w swej historii na Antarktydzie panował klimat znacznie cieplejszy niż obecnie, sprzyjający powstawaniu złóż surowców naturalnych. W Górach Transantarktycznych odkryto potężne pokłady węgla kamiennego, minerału który powstaje ze szczątków roślin typowych dla wilgotnego i gorącego klimatu. Stwierdzono również występowanie ropy naftowej i wielu rud metali, jednak w większości złoża są niedostępne.
W latach 80. przyjęto konwencję dotyczącą zasobów mineralnych Antarktyki, która pozwalała na prowadzenie działalności górniczej pod warunkiem ścisłego przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska. Jednak niektóre kraje, m.in. Australia, Nowa Zelandia i Francja, sprzeciwiły się tym postanowieniom i doprowadziły do wprowadzenia w 1988 r. zakazu eksploatacji zasobów mineralnych Antarktyki na co najmniej 50 lat ze względu na konieczność ochrony środowiska.
Konwencja obejmuje również takie dziedziny jak ochrona przyrody, turystyka, reguluje też tak szczegółowe kwestie, jak zasady składowania odpadów i śmieci wytworzonych w naukowych stacjach badawczych. W środowisku obrońców przyrody powstał nawet pomysł uczynienia z Antarktydy Światowego Parku Narodowego pod zarządem ONZ.
Niewiele organizmów żywych może przetrwać w warunkach, jakie panują na Antarktydzie. Kontynent ten jest właściwie lodową pustynią. Do najbardziej odpornych organizmów należą glony, porosty i mchy, które można spotkać na niewielkich, nie pokrytych lodem, nadmorskich skrawkach lądu i na szczytach wystających znad lodu gór. Na całym kontynencie odnaleziono tylko 2 gatunki roślin zielnych: trawy o nazwach - śmiałek antarktyczny i Colobanthus z rodziny goździkowatych. Nieco bogatszy jest świat zwierząt, zwłaszcza na wysuniętym ku Ameryce Południowej Półwyspie Antarktycznym i w wodach otaczających kontynent. Żyją tu foki, pingwiny i 15 innych gatunków ptaków (głównie mewy, albatrosy i rybi-twy) oraz owady. Morze zasobne jest w kryla -małe przypominające krewetki zwierzęta, które są podstawą wyżywienia wielu gatunków ryb, ptaków, kałamarnic oraz wielorybów.
Największe zagrożenie dla naturalnych mieszkańców Antarktyki stanowią lądowiska samolotów i wzmożony ruch na morzu, spowodowany coraz większą liczbą turystów chcących odwiedzić ten najdzikszy zakątek Ziemi.